از ایستگاه‌های دیدبانی تا شایعات «دستکاری آب‌وهوا»

نگاهی به پشت‌صحنه تولید داده‌ها، پیش‌بینی هوا و واقعیت بارورسازی ابرها

دکتر فرزانه جعفری و دکتر فرشاد پژوه، توانانیوز_ در گفت‌وگویی با آقای مسلمی، کارشناس سازمان هواشناسی، روند تولید داده‌های دیدبانی، تبدیل آن‌ها به نقشه‌های هواشناسی، نقش مدل‌های عددی در پیش‌بینی و محدودیت‌ها و خطاهای اجتناب‌ناپذیر این فرایند تشریح شد. در بخش پایانی این گفت‌وگو، موضوع بارورسازی ابرها و شایعات مطرح‌شده درباره «دستکاری آب‌وهوا» نیز مورد بررسی قرار گرفت؛ ادعاهایی که به گفته این کارشناس، پشتوانه علمی ندارند.

داده‌های هواشناسی چگونه جمع‌آوری می‌شوند؟

به گفته کارشناس، در سراسر کشور ایستگاه‌های هواشناسی شهری و استانی به‌طور منظم داده‌های پایه‌ای مانند دمای هوا، فشار، جهت و سرعت باد، ابرناکی و میزان بارش را ثبت می‌کنند. این مشاهدات در تمام دنیا بر اساس «ساعت جهانی» (UTC) انجام می‌شود تا شبکه دیدبانی جهانی هماهنگ باشد.

در زمان‌های مشخص، دیده‌بان هواشناسی طبق دستورالعمل‌های بین‌المللی به محوطه ایستگاه مراجعه کرده، وضعیت جوی را مشاهده و اندازه‌گیری می‌کند و مقادیر هر پارامتر را در فرم‌های استاندارد ثبت و به مرکز مخابره می‌کند.

گزارش‌ها در دو قالب اصلی ارسال می‌شوند:
• METAR برای هوانوردی و ایمنی پرواز
• SYNOP یا گزارش سینوپتیک که هر سه ساعت یک‌بار مخابره می‌شود و مبنای تحلیل‌های هواشناسی است

کنترل کیفیت؛ از شناسایی خطا تا آرشیو داده‌ها

کارشناس تأکید می‌کند که سیستم‌های ثبت داده امروز تا حد زیادی هوشمند شده‌اند. اگر دیده‌بان عددی نامعقول وارد کند، نرم‌افزار همان لحظه هشدار می‌دهد و درخواست بازبینی می‌کند. برای نمونه، ثبت دمایی خارج از محدوده اقلیمی یک ایستگاه به‌سرعت به‌عنوان داده پرت شناسایی می‌شود.

در مقایسه با گذشته که بررسی داده‌ها عمدتاً در پایان ماه انجام می‌شد، اکنون بسیاری از خطاها در همان لحظه اصلاح می‌شود و داده‌های نهایی با کیفیت بالاتری در آرشیوهای بلندمدت ذخیره می‌شوند.

از داده خام تا نقشه‌های هواشناسی

گزارش‌های ساعتی ایستگاه‌ها شامل کدهای عددی و حروفی است که هنگام ترسیم نقشه‌ها به نمادهای استاندارد تبدیل می‌شود. در نقشه سطح زمین، اطلاعاتی مانند دمای هوا، فشار، باد و ابرناکی برای هر ایستگاه نمایش داده می‌شود.

کارشناس توضیح می‌دهد که با اتصال خطوط هم‌فشار و هم‌دما و تحلیل الگوهای جوی، نقشه واقعی سطح زمین به‌دست می‌آید؛ فرایندی که امروز عمدتاً به‌صورت خودکار انجام می‌شود.

مدل‌های عددی و محدودیت داده‌ها

به گفته کارشناس، پس از آماده شدن نقشه‌های واقعی، داده‌ها وارد مدل‌های عددی پیش‌بینی هوا می‌شود. این مدل‌ها با استفاده از معادلات فیزیکی، وضعیت آینده جو را شبیه‌سازی می‌کنند.

او با اشاره به توپوگرافی پیچیده ایران می‌گوید یک مدل ممکن است در منطقه‌ای عملکرد بهتری داشته باشد و در منطقه‌ای دیگر ضعیف‌تر عمل کند؛ به همین دلیل از چند مدل مختلف استفاده می‌شود. تراکم ایستگاه‌ها نیز نقش مهمی در دقت خروجی مدل‌ها دارد.

خطای پیش‌بینی و ضرورت به‌روزرسانی

به تأکید کارشناس، پیش‌بینی هوا ذاتاً با خطا همراه است. هرچه بازه زمانی پیش‌بینی طولانی‌تر شود، عدم قطعیت افزایش می‌یابد؛ به‌ویژه در مناطق کوهستانی و دارای تغییرات شدید جوی.

به همین دلیل، محصولات پیش‌بینی به‌طور مداوم به‌روزرسانی می‌شوند و با ورود داده‌های جدید، اصلاح و دقیق‌تر می‌گردند.

محصولات عمومی و سامانه هشدارها

در کنار محصولات تخصصی، بولتن پنج‌روزه عمومی شامل پیش‌بینی متنی، جدول دما و بارش مراکز استان‌ها و نقشه‌های بارش آینده منتشر می‌شود. همچنین سامانه هشدارها با سطوح زرد، نارنجی و قرمز برای پدیده‌های جوی فعال است.

بارورسازی ابرها و شایعات دستکاری آب‌وهوا

در بخش پایانی گفت‌وگو، کارشناس تأکید می‌کند که متولی بارورسازی ابرها سازمان هواشناسی نیست. او می‌افزاید که شایعاتی مانند «دستکاری آب‌وهوا» یا «دزدیدن ابرها» پشتوانه علمی ندارد و تفاوت بارش‌ها نتیجه الگوهای جوی و شرایط اقلیمی است.

جمع‌بندی

بر اساس این گفت‌وگو، پیش‌بینی هوا حاصل ترکیب داده‌های دقیق، نقشه‌های تحلیلی و مدل‌های عددی است و در عین حال، همواره با درصدی خطا همراه خواهد بود. درک این محدودیت‌ها و پرهیز از نگاه ساده‌انگارانه، شرط برخورد علمی با موضوعاتی مانند بارورسازی ابرهاست.