پایان یک سوءتفاهم اقلیمی؛ ماجرا نه دزدی ابر است نه جابه‌جایی باران

- اندازه متن +

فرشادپژوه _ فرزانه جعفری_ توانانیوز، از نظر علمی چیزی به نام «دزدی ابر» یا «سرقت باران» که یک کشور بتواند ابرها را از کشور دیگر بدزدد یا رطوبت منطقه‌ای را به‌طور معناداری تخلیه کند، وجود ندارد و هیچ شواهد معتبری آن را تأیید نمی‌کند. دینامیک جو مقیاس‌-بزرگ است. سامانه‌های بارشی در مقیاس صدها تا هزاران کیلومتر رفتار می‌کنند. مداخلهی محلی با هواپیما نمی‌تواند بارش را در کشورهای همسایه به شکل سیستماتیک «منتقل» یا «منحرف» کند.

– اگر تغییر عمده‌ای در بارش مرزی رخ دهد، با شبکه‌های ماهواره‌ای و راداری جهانی قابل ردیابی است؛ تاکنون شاهدی مبنی بر «دزدی ابر» ارائه نشده است.

پس علت خشکسالی‌های ایران چیست؟

– تغییر اقلیم و افزایش دما، تبخیر بالا، الگوهای نوسانی اقلیمی (مثل ال‌نینو/لانینا).

– مدیریت منابع آب: برداشت بیش‌ازحد از آب‌های زیرزمینی، راندمان پایین آبیاری کشاورزی، تبخیر سطحی مخازن، تغییر کاربری اراضی.

– گردوخاک و فرسایش پوشش گیاهی که بر میکروفیزیک ابر و تابش نیز اثر می‌گذارند. بسیاری از عوامل انسانی دیگر نیز در رخداد کم بارشی و خشکسالی تأثیرگذار است که در اینجا فقط به موارد بالا اشاره گردید.

راه‌حل‌ها:

– بهبود حکمرانی آب، کشت‌های کم‌آب‌بر و آبیاری نوین، کاهش تلفات شبکه شهری.

– احیای آبخوان‌ها، مدیریت حوضه‌های آبریز، کنترل گردوغبار و احیای پوشش گیاهی.

– تقویت پیش‌بینی و هشدار زودهنگام، و همکاری‌های منطقه‌ای.

– و راه حل های بیشمار دیگر.

در اینجا با استفاده از داده های بارش مجموعه پایگاه اقلیمی میان مقیاس اروپا ecmwf روند بارش کشورهای خاورمیانه طی دوره آماری 1990 تا 2024 برابر با 1369 تا 1403 ترسیم گردید. همانطور که دیده می شود نوسان و تغییرات افزایشی و کاهشی مجموع باراندگی طی دوره مورد بررسی جز رفتار مسلم بارش کشورهای مورد اشاره بوده است. اما در مجموع روند آن از اواخر دهه 1990 (1376 به بعد) کاهشی شده است که دلایل و ریشه های این کاهش را بیشتر باید در فعالیت های انسانی و تخریب محیط و به تبع آن تغییرات اقلیمی جستجو کرد. نمونه آن را می توان در وضعیت آبی دریاچه ارومیه مشاهده نمود. طبق نمودار روند بارش بیشتر کشورها از جمله ایران، عراق، عربستان و فلسطین اشغالی طی چند سال اخیر کاهشی بوده و نمی توان گفت که تنها کشور ما دچار این بحران کاهش بارندگی شده است. اما نکته مهم در این است در کنار این تغییرات اقلیمی، انسان ها با دخالت های بیجا در محیط طبیعی؛ شدت خشکسالی ها و مصرف منابع آب های زیرزمینی و سطحی را تشدید کرده اند.

شکل 1. نمودار مجموع بارش خاورمیانه طی دوره 1369 تا 1403

در ادامه برای نمونه نقشه های شاص خشکسالی spei برای ماه های بارشی سرد سال در غرب آسیا طی زمستان سال 1402 و بهار و پاییز 1403 به نمایش گذاشته شد تا بهتر بتوان تغییرات مقادیر بارشی و شدت خشکسالی قابل درک باشد. در نقشه ها مقادیر مثبت شاخص وضعیت ترسالی و منفی هم خشکسالی را به تصویر کشیده است. طبق نقشه های ترسیم شده می توان بیان کرد هر چقدر به سمت اواخر سال 1402 و بهار 1403 پیش می رویم از شدت خشکسالی کاسته شده و ترسالی ضعیف تا متوسط به ویژه در مناطق غربی و جنوبی ایران ایجاد شده است. در پاییز 1403 نیز گستره ترسالی به سمت دیگر نواحی از جمله مناطق مرکزی کشور نیز رسیده است. در دیگر مناطق تحت واکاوی نیز طی ماه های مختلف با شدت های متنوعی از وضعیت بارش مواجه شده اند حتی منطقه شرق مدیترانه و کشور های لبنان، اردن و فلسطین اشغالی نیز با خشکسالی شدید مواجه بوده اند (آذر ماه 1403، دسامبر 2024).

شکل 2. نقشه های میانگین شاخص خشکسالی Spei برای ماه های بارشی سال 1402-1403 (2024) نسبت به دوره بلند مدت 2020-1991

روند شاخص خشکسالی spei

روند شدت خشکسالی بر روی خاورمیانه طی دوره 1402 -1330 شمسی را برای فصول پاییز، زمستان و سالانه مشاهده می کنید. طبق نمودار می توان گفت که از اواخر دهه 60 شمسی (90 میلادی) روند شاخص منفی شده است که بیانگر ورود تدریجی به دوره کم بارشی و خشکسالی در منطقه مورد مطالعه ما می باشد.