تاب آوری شهر تهران در برابر زلزله

خطر زلزله همواره سکونتگاه های انسانی را از گذشته تاکنون تهدید می کند.بنابراین شناخت تاب آوری(برگشت به حالت قبل از وقوع سانحه در کمترین زمان) وضع موجود نقش حیاتی در کاهش آسیب پذیری شهرها و تقویت توانایی های شهروندان برای مقابله با خطرات ناشی از تهدیدات وقوع سوانح طبیعی دارد.و

به گزارش توانا نیوز ، وقوع زلزله، ناگهانی است و می‌تواند در سطح وسیعی از یک منطقه بازتاب داشته باشد و حتی مسائل ملی را تحت شعاع قرار دهد.

کشور ایران از لحاظ جغرافیایی به دلیل قرارگیری در کمربند لرزه خیز آلپ _ هیمالیا و در محل تصادف ورقه های اوراسیا _ عربستان همواره در معرض وقوع زمین لرزه قرار داشته و حدود 17 درصد از زلزله های بزرگ دنیا در فلات ایران رخ می دهد. شهر تهران نیز به عنوان کلانشهر اول کشور از این قاعده مستثنی نیست و به علت تراکم جمعیت، تراکم سازه ای، عدم رعایت استاندارد ها، توسعه فیزیکی نامناسب، کمبود فضای باز، عدم رعایت سرانه ها و ….. با خطر بسیار جدی تری روبه رو است.

تاكنون نقشه های طرح تفصيلی متناسب با شرايط لرزه خيزی تهران تهيه نشده و مقاوم سازی سـال هـای اخيـر بيـشتر در مورد ساختمان های خصوصی انجام پذيرفته است؛ در حالی كه ساختمان های دولتی از كنتـرل جـدی برخـوردار نبوده اند از سوی ديگر ضعف شديد مديريت بحران در كشور عامل ديگری برای تشديد بحران می باشد.

لذا دور از ذهن نیست که در صورت وقوع زلزله ای شدید در شهر تهران فاجعه ای جبران ناپذیر همراه با زیان های جانی و مالی برای کشور اتفاق خواهد افتاد.

رشد جمعیت و تراکم بالای مسکونی در شهر تهران سبب شده تا تبلور کالبدی-فضایی آن در بخشی از جنبه های بدون تبعیت از اصول و استانداردهای شهرسازی ایجاد شود . از این رو مطالعه آسیب پذیری مناطق شهر تهران در جهت کاهش اثرات سوء وقوع زلزله بخصوص از بعد‌کالبدی امری الزامی است و می‌بایست از مناطق اولویت‌دار آغاز گردد.

هر چند وقت یکبار یک زلزله مخرب در تهران اتفاق می افتد؟!

شهر تهران از نظر جغرافیایی در یکی از خطرناک‌ترین، بخش‌های جهان واقع شده است و جمعیت بالا، ساخت‌وسازهای غیر استاندارد، ساختمان‌های فرسوده به میزان آسیب پذیری این شهر در برابر زمین‌لرزه‌ای می‌افزاید. طبق برسی های انجام شده به طور میانگین هر 200 سال یکبار یک زلزله مهیب در شهر تهران رخ می دهد.

از معروفترین گسل های تهران می‌توان:

گسل مشا

گسل شمال تهران

گسل پارچین

گسل ری

گسل کهریزک را نام برد.

نخستین گام رسیدن به تاب آوری:

نقش آموزش به افراد و آگاهی عمومی در تاب آوری شهر تهران در برابر زلزله

اگر قرار باشد شهروندان تهرانی در مسئولیت ایجاد شهری تاب آور در برابر بلایا مشارکت داشته باشند، آموزش و آگاهی عمومی بسیار مهم هستند. برنامه های آگاهی، آموزش، ظرفیت سازی و توانمند سازی برای مقابله با سانحه آمادگی شهروندان را ارتقاء می دهد و به آنها کمک می کند .

نقش

رویکرد ترکیبی برای داشتن شهری تاب آور:

برای رسیدن به بهترین روش برای شهری تاب آور رویکرد ترکیبی (تاب آوری اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی ،کالبدی) بهترین راهکار پیشنهادی می باشد و با هدف ارتقای تاب آوری باید روش های کمی و کیفی به گونه ی مناسبی با هم ترکیب شوند تا به صورت عملیاتی به ارتقای تاب آوری در برابر زلزله منجر شود. افزون بر این ، چهارچوب معیشت پایدار ، رویکرد محله محور در حوزه ، تاب آوری سانحه را در کشورهای در حال توسعه پیشنهاد می کند. توجه به برخی ویژگی‌های شهری ، همانند هویت ، خوانایی و نشانه های شهری و همچنین توسعه فضاهای چند منظوره ایمن در برابر زلزله ، افزون بر تقلیل آسیب پذیری و مقاوم سازی کالبدی می‌تواند به ارتقای تاب آوری نیز کمک کند.

پیامدهای بی توجهی به رویکرد اجتماعی تاب آوری در زمان زلزله:

پیامدهای روانی – اجتماعی زلزله تهران به دو بخش پرخاشگری – غارتگری و ناامنی – ترک اجباری طبقه‌بندی می‌شوند. بخش پرخاشگری – غارتگری نشان می‌دهد که علاوه بر تلفات ناشی از زلزله، تلفات دیگری ناشی از درگیری‌های بین پلیس – غارتگران و مردم – غارتگران به وجود خواهد آمد. همچنین بخش ناامنی – ترک اجباری اشاره به مهاجرت بیشتر ساکنین تهران به زادگاه خود برای نجات جان و مال خود دارد، زیرا پیش‌بینی می‌گردد که تهران تا دو سال پس از وقوع زلزله قابل سکونت نباشد. در بخش دیگری از مفهوم تاب‌آوری در زلزله احتمالی تهران می‌توان تمرکز بر  آموزش تاب‌آوری و اجرای برنامه‌های مشترک میان دولت و مردم را بیان کرد که به افزایش سطح تاب‌آوری در جامعه در زمان زلزله منجر گردد.

راهکارهایی پیشنهادی جهت افزایش سطح تاب آوری در برابر زلزله شهر تهران:

-ایجاد زمینه های لازم به منظور آموزش و افزایش آگاهی همه گروه های سنی و جنسی مختلف مردم دربرابر سوانح طبیعی و حوادث غیرمترقبه به ویژه خطر زلزله

-سرمایه گذاری در جهت بالا بردن سطح مهارت دربرابر زلزله در نواحی شهر تهران
ارتقای فرهنگ ایمنی و آمادگی دربرابر حوادث غیرمترقبه به ویژه خطر زلزله
کمک گرفتن از افراد جامعه در جهت مبارزه علیه بی سوادی و بی اطلاعی از اقدامات مناسب هنگام وقوع بلایای طبیعی به ویژه زلزله

-کنترل ساخت و ساز های غیر ایمن و خطرساز

-ارتقای سطح آگاهی کودکان و نوجوانان در مورد اقدامات مناسب هنگام و بعد از وقوع زلزله از طریق رسانه های گروهی و گنجاندن محتوای آموزشی در بین کتاب های درسی

مقاوم سازی ساختمان ها

ایجاد آگاهی در شهروندان محلی برای کنترل و گزارش دهی شیوه های ساخت و سازه ناایمن به منظور بالا بردن میزان ایمنی و رعایت قوانین و مقررات
ممنوعیت ساخت و ساز در مناطق پرخطر

آموزش و گوشزد کردن به همه افراد جهت یاری رساندن به اقشار ضعیف نظیر کودکان، سالمندان و معلولین جسمی و ذهنی در هنگام و بعد از وقوع زلزله

برگزاری مانور و تمریناتی در میان اقشار مختلف مردم برای آماده سازی و آگاه سازی افراد هنگام و بعد از وقوع زلزله

ارائه آموزش تخصصی برای اولین افراد درگیر بلایا نه فقط درمورد نحوه استفاده از تجهیزات بلکه در مورد اقدامات و کارهایی که باید در مواجهه با انواع شرایط اضطراری که ممکن است به طور بالقوه با آن رو در رو شوند

نویسنده:فاطمه قاسمی

پژوهشگر و محقق حوزه شهر سازی