بعد از فرایند ثبت نام داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری به استناد ماده ۵۷ قانون انتخابات، شورای نگهبان ۵ روز فرصت بررسی و اعلام نظر در مورد افراد واجد شرایط را دارد. احراز صلاحیت در مورد همان دوره است و دوره‌های بعدی فرد باید شرایط را احراز کند.
به گزارش توانانیوز، در روند بررسی صلاحیت‌ها در انتخابات ریاست جمهوری با مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان تفاوت‌هایی وجود دارد. در انتخابات مجلس شورای اسلام و خبرگان برای احراز صلاحیت هیئت‌های نظارت وجود دارد و سپس شورای نگهبان اعلام نظر می‌کند، اما برای ریاست جمهوری فقط شورای نگهبان باید صلاحیت افراد را احراز کند. در انتخابات ریاست جمهوری برخلاف تعبیری که در رسانه‌ها و افکار عمومی وجود دارد چیزی به عنوان رد صلاحیت وجود ندارد، چون شرایط اصل ۱۱۵ قانون اساسی باید برای اعضای شورای نگهبان احراز و سپس نتیجه اعلام شود.
رجل سیاسی و مذهبی
همین عبارت قابل تجزیه به چندین شرط است؛ چه، اولا باید از رجال باشد؛ بنابراین مردبودن اولین شرط کاندیدا است (گرچه کلمه رجال مذهبی و سیاسی می‌تواند زنان نامدار و مشهور از حیث سیاست و مذهب را نیز در بر بگیرد، اما هنوز از طرف شورای نگهبان تفسیری روشن و قاطع در این خصوص ارائه نشده است)؛ ثانیا کاندیدا باید از مردان سیاسی باشد، یعنی گرچه همه افراد در زندگی سیاسی سهیم‌اند، اما چنین فردی باید شخصیتی برجسته و صاحب‌عنوان از لحاظ سیاسی باشد؛ به‌عبارتی، سوابق کار و خدمات و مشاغلی که فرد مذکور در تصدی امور داشته و یا نظریاتی که در مسائل سیاسی ابراز نموده و نیز شناختی که مردم از افکار، عقاید، درجات علمی، تحقیقات، مطالعات و سخنرانیها یا مقالات او دارند، می‌تواند معرف سیاسی‌بودن او باشد؛ ثالثا فرد کاندید باید از حیث مذهب نیز شناخته‌شده و دارای احترام و اعتبار باشد؛ یعنی شخصیتی صاحب‌تشخیص و اراده در زمینه اصول اعتقادی باشد. رجل مذهبی‌بودن به این معنا نیست که نامزد ریاستجمهوری لزوما باید از فقها و مجتهدان بوده و از سوابق تحصیل علوم اسلامی در حوزه‌های علمیه برخوردار باشد، بلکه کافی است وی شخصیتی استوار و محکم در اصول اعتقادی اسلامی بوده و از لحاظ فرایض و محرمات، متعبد و فاقد نقطه‌ضعف انحرافی باشد.
ایرانی‌الاصل بودن
باتوجه‌به‌این‌که کلمه «اصل» معانی پدر، نژاد و خاندان را نیز در بر دارد، می‌توان گفت داوطلب ریاستجمهوری باید از حیث نژاد، ریشه و اعقاب ایرانی باشد؛ به‌عبارتی، کسی‌که جد او از سرزمین دیگری به ایران آمده و در ایران متوطن شده است، نمی‌تواند کاندید گردد. اما با درنظرگرفتن اینکه قانون‌اساسی بر مدار موازین اسلامی تدوین گردیده است، به‌نظر نمی‌رسد شرط مذکور دقیقا چنین اهمیت و اولویتی را برای نژاد قائل شده باشد، بلکه منظور باید به‌این‌صورت لحاظ گردد که کاندیدا تابعیت اصلی ایرانی ــ و نه تابعیت اکتسابی ــ داشته باشد؛ یعنی به هنگام تولد برابر قوانین ایران صفت ایرانی را داشته و تابعیت ایران را از زمان تولد احراز کرده باشد؛ ضمن‌آنکه به چنین شخصی عرفاً و نیز از حیث حقوق بین‌الملل خصوصی ایرانی‌الاصل اطلاق می‌شود.
دارا بودن تابعیت ایران
این شرط ناظر به وضع فعلی کاندیدا است که باید رابطه تابعیت را با ایران حفظ کرده باشد؛ زیرا ممکن است افرادی ایرانی‌الاصل باشند اما تابعیت فعلی ایران را نداشته باشند. چنین افرادی قطعا نمی‌توانند کاندیدا شوند.
مدیر و مدبر بودن
کسی که داوطلب اداره کشور است، باید در این امر توانا باشد و برای تحقق این شرط لازم نیست کاندیدا مورد امتحان قرار گیرد یا لزوما مدرکی دال بر سوابق تحصیلی و یا مشاغل مدیریتی در سطوح عالی کشور ارائه نماید. همچنین، کاندیدای ریاستجمهوری باید آینده‌نگر باشد؛ همچنین باید بتواند اوضاع و احوال آینده را در تصمیمات منظور دارد و به‌ویژه در روابط خارجی که پیوسته در حال تحول است و مواضع کشورها همواره فرازونشیب دارد، بینش و شناخت واقعی داشته باشد.
حسن سابقه و امانت
ریاستجمهوری، امانتی است که به یک رئیس‌جمهور سپرده می‌شود و لذا چنین شخصی به لحاظ سوابق نباید تیرگی و تاریکی داشته باشد؛ تا امید آن برود که به‌خوبی این امانت را نگهبانی خواهد کرد.
مومن و معتقد بودن به مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران
وقتی کسی از رجال مذهبی شناخته شد، طبعا این شرط را واجد است و نمی‌تواند از آن دور باشد.
تقوا
کاندیدا باید به‌‌واقع خداترس بوده و تقوا را با تمام ابعاد آن دارا باشد. درواقع همین یک شرط اگر در شخصی احراز شود، رسیدگی به دیگر شرایط جنبه فرعی خواهد داشت؛ زیرا شخص باتقوا هنگامی در این وادی قدم می‌گذارد که همه شرایط را بسنجد و اعلام آمادگی نماید. درواقع اعلام آمادگی شخص باتقوا متکی به ارزیابی تواناییها و استعدادهای لازم برای تصدی چنین مقامی است و او با این سنجش و اطمینان داوطلب می‌گردد.
بعد از فرآیند ثبت نام داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری به استناد ماده 57 قانون انتخابات، شورای نگهبان 5 روز فرصت بررسی و اعلام نظر در مورد افراد واجد شرایط را دارد. عامل تعیین‌کننده احراز صلاحیت داوطلبان ریاستجمهوری، رای اعضای شورای نگهبان است. برای احراز صلاحیت کاندیداها در بین اعضای شورای نگهبان رای‌گیری می‌شود و برای احراز صلاحیت حداقل ۷ رای نیاز است. در خصوص تبلیغات نامزدهای ریاست جمهوری، باید گفت باید در قانون مشخص باشد که هزینه تبلیغات تا چه میزان باید انجام شود که این نکته مهم در سیاست های ابلاغی آمده است و باید در قانون آتی این موضوع به روشنی مشخص شود؛ چرا که می‌تواند آسیب جدی به انتخابات وارد کند.
در رابطه با انتخابات ریاستجمهوری در قانون اساسی آمده است که احراز صلاحیت افراد برعهده شورای نگهبان است. در انتخابات ریاستجمهوری، مراحل هیات‌های اجرایی و هیات‌های نظارت که در انتخابات مجلس شورای اسلامی وجود دارد، نداریم. طبق قانون اساسی و همچنین قانون عادی، شورای نگهبان مستقیماً به بررسی صلاحیت‌های داوطلبان می‌پردازد؛ نخست اینکه در قانون اساسی تصریح شده است که شورای نگهبان باید این کار را انجام بدهد و دوم اینکه به دلیل اهمیت موضوع، بررسی صلاحیت‌ها دیگر در مراتب پایین (هیات‌های اجرایی و نظارت) انجام نمی‌شود.
منابع و مآخذ
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
قانون انتخابات ریاستجمهوری مصوب 05/04/1364
چهاردولی، عباس، انتخابات و انتخاب اصلح، انتشارات دانشگاه عالیدفاع ملی تهران، ۱۳۹۸
نویسده:الهام آقابابایی
محقق و پژوهشگر حوزه حقوق عمومی
