برگزاری مناظرههای انتخاباتی یکی از بخش های مهم فرآیند انتخابات است که به رأی دهندگان کمک می‌کند با آگاهی بیشــتری در انتخابات مشارکت و اقدام به رأی‌دهی کنند. چنین مناظره‌هایی در عصر فضای مجازی که مطالعات مربوط به نامزدها بیشتر از طریق اینترنت و رســانه های اجتماعی در اختیار عموم قرار میگیرد، اهمیت فزایندهای نسبت به گذشته یافته است.
به گزارش توانانیوز، به طور کلی سه مبحث مهم محتوا، ساختار برگزاری و کارکردهای مثبت و منفی مناظره های انتخاباتی منجر به شکل گیری ادبیات نظری پیرامون آن شده است. کشورهای برگزارکننده مناظره های انتخاباتی با توجه به این سه رکن، اصول مشخصی را برای برگزاری مناظرههای انتخاباتی تدوین کرده اند که مورد پذیرش نامزدهای انتخاباتی و احزاب سیاسی قرار گرفته و در زمان برگزاری مناظرهها مبنای عمل قرار میگیرد.
در نظام جمهوری اسلامی ایران نیز مناظرههای انتخاباتی بیش از یک دهه است گه به یکی از مؤلفه‌های اصلی رقابت‌ها در انتخابات ریاستجمهوری تبدل شده است. بی‌شک انجام اصلاحات در مناظرههای انتخاباتی بر پایه اصول مشــخصی؛ مانند شکل برگزاری، شیوهی آماده‌سازی سوالات، نقش مجری در فرآیند برگزاری، تعداد و زمان برگزاری، چگونگی پخش و استفاده از فناوری‌های جدید، نه تنها کارکردهای مثبت مناظرههای انتخاباتی را بسط می‌دهد و فرآیند دستیابی به اهداف انتخاباتی را تسهیل می‌کند، بلکه وجه مردم‌سالاری نظام سیاســی را نیز تقویت نموده و می‌تواند اعتماد سازی هرچه بیشتر را به‌دنبال داشته باشد.
مناظرههای انتخاباتی
مناظرههای انتخاباتی، مناظره‌هایی است که میان نامزدهای شرکت‌کننده در انتخابات مختلف برگزار میشود. این مناظرهها امروزه از طریق رسانه‌های اجتماعی مختلف به شکلی گسترده و عمومی پخش میشود، اما در زمان آغاز مناظرههای انتخاباتی، تنها ابزار پخش عمومی این مناظرهها تلویزیون بود. ازاین رو، به مناظرههای انتخاباتی، مناظرههای تلویزیونی نیز اطلاق میشود و در ادبیات مربوطه برای اشاره به مناظرههای انتخاباتی بیشتر از این اصطلاح استفاده میشود.
اصول برگزاری مناظرههای انتخاباتی در برخی کشورهای منتخب
آمریکا
مناظرههای ریاست جمهوری در آمریکا توسط کمیسیون مناظرههای ریاست جمهوری برگزار میشود که در سال 1987 به عنوان یک نهاد غیردولتی تأسیس شد و از ســال 1988 مسئول برگزاری مناظرههای ریاستجمهوری است. این کمیسیون از زمان شروع فعالیت خود سعی کرده است ساختار مناظرهها را به‌گونه‌ای تنظیم کند که حداکثر زمان و توجه بر نامزدها و دیدگاه‌های آنها متمرکز شــود.
این کمیسیون در اولین مناظره‌ای که در ســال 1988 برگزار کرد، از ساختاری استفاده نمود که برای چندین دوره پس از آن استفاده شد؛ یعنی استفاده از یک مدیر برای اجرای مناظره و یک هیئت ســه نفره از روزنامه‌نگاران برای تهیه و طرح سوالات از نامزدهای انتخاباتی . اصول مشخص شده ازسوی کمیسیون مناظره های ریاستجمهوری، هر مناظره به 6 بخش 15 دقیقه‌ای تقســیم می‌شــود که در هر بخش نامزدها یکی از مهمترین مســائل مربوط به کشــور را مورد بحث قرار می‌دهند. یک مناظره برای مسائل داخلی و مناظره دیگر به امور خارجی اختصاص داده می‌شــود.
مباحث برای هر دو مناظره توســط مدیران کمیســیون انتخاب و چندین هفتــه قبل از مناظره اعلام می‌شــوند. همچنین مجموعه قواعد و ســازوکارهای کلی که توســط کمیسیون مناظرههای ریاستجمهوری تهیه شده، ستادهای انتخاباتی هر دو نامزدها نیز یادداشــت تفاهمی درباره جزئیات فنی و اداری این مناظرهها امضا میکنند. به‌طور کلی در طول سال‌های مختلف سه شکل و ساختار متفاوت در مناظرههای ریاستجمهوری آمریکا مورد استفاده قرار میگیرد.
انگلستان
مناظرههای انتخاباتی در انگلستان بدون پخش پیام بازرگانی به مدت 90 دقیقه برگزار میشود. رهبر هر یک از احزاب، مناظره را با بیانیه‌های یک دقیقه‌ای آغاز و با یک سخنرانی یک دقیقه و نیم به پایان می‌رساند و در بین این دو مرحله سؤالات مختلفی از آنها پرسیده میشود. در طول مناظره،ســوالات توسط مخاطبان حاضر در اســتودیو یا توسط مدیر مناظره مطرح می شود.
مخاطب تمام سوالات، رهبران سه حزب سیاسی اصلی یعنی احزاب کارگر، محافظه‌کار و لیبرال دمکرات هستند و از سوی هر سه نفر آنها پاسخ داده میشود. رهبران احزاب به نوبت به مدت یک دقیقه به سوالات مطرح‌شده پاســخ می‌گویند. سپس آنها یک دقیقه وقت اضافی برای واکنش به پاســخ‌های رهبران دیگر احزاب در اختیار خواهند داشت.
پس از اتمام هر سؤال، یک مناظره آزاد به مدت حداکثر 4 دقیقه برگزار خواهد شد. مخاطبان حاضر برای هرمناظره، حدود 200 نفر هستند که متناسب با محل برگزاری، توسط یک هیئت رأی گیری انتخاب میشوند. افراد انتخاب‌شده اغلب از شعاع 30 مایلی محل برگزاری مناظره و نمایندگانی از بخش وسیعی از جمعیت کشور هستند. انتخاب مخاطبان به اینصورت است که حدود 80 درصد آنها از میان کسانی انتخاب میشوند که اعلام کرده‌اند قصد رأی‌دادن دارند و این دربرگیرنده حامیان تمام احزاب است. 20 درصد باقیمانده از میان رأی‌دهندگان شناور یا مردد انتخاب میشوند. همچنین تعدادی صندلی برای افرادی درنظر گرفته میشود که اعضای هیئت تحریریه -که تهیه و طراحی سوالات را برعهده دارند و متشکل از روزنامه‌نگاران و کارشناسان مسائل سیاسی می‌باشند، سؤال‌هایی را از بین سؤال‌های آنها انتخاب میکنند.
مصر
مناظره‌هــای انتخاباتــی در مصر بــرای اولین‌بــار در انتخابات ریاستجمهوری سال 2012 برگزار شــد. این مناظرهها نه‌تنها اولین تجربه مصر بود، بلکه اولین مناظره انتخاباتی بود که در یک کشور عربی برگزار می‌شد. مسئول برگزاری مناظرهها، کمیسیون انتخابات در کشور مصر است. ساختار برگزاری مناظرهها به شکل پانل یا گروهی است و مجری از نامزدها سؤال می‌کند؛ البته هر نامزد می‌تواند در پایــان هر نیمه از مناظره یک ســؤال از رقیب انتخاباتی خود بپرسد. نیمه اول مناظره به سوالات مربوط به قانون اساسی و اختیارات ریاستجمهوری اختصاص دارد و در نیمه دوم به برنامه‌های انتخاباتی نامزدها پرداخته میشود.
در مجموع یک مناظره به مدت ۴ ساعت برگزار میشود. در مناظره به هر یک از داوطلبان 2 دقیقه فرصت داده می‌شــود تا به هر کدام از سوالات مطرح‌شده از سوی مجری پاسخ دهند و ســپس اجازه خواهند داشت در مورد پاسخ‌های نامزد رقیب اظهار نظر کنند. وظیفه مجری در مناظرهها طرح سؤال از نامزدها، تخصیص زمان به هر یک از نامزدها و مدیریت فرآیند مناظره است. شیوه آماده‌سازی سوالات آماده‌شده مشخص نیست و مجری صرفا سوالات آماده شده را از نامزدها می‌پرسد.
به‌طور کلی، تجارب جهانی در زمینه برگزاری مناظرههای انتخاباتی نشان می‌دهد قواعد و سازوکارهای مشخصی برای برگزاری چنین مناظره‌هایی وجود دارد. به‌عبارتی در ســطح جهانی در رابطه با شکل برگزاری مناظرهها، چگونگی آماده‌سازی سوالات مناظره، نقش مجری در برگزاری مناظره، تعداد و مدت زمان مناظرهها و … قواعد و سازوکارهای مشخصی وجود دارد که از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. اگرچه ساختار و شکل برگزاری مناظرهها در کشورهای مختلف، متفاوت است، اما تمام کشورهایی که مناظرهها را برگزار میکنند، قواعد و سازوکارهای مشخصی را در این زمینه تدوین کرده‌اند و تمام نامزدهای انتخاباتی و احزاب ملزم به رعایت آن هستند.
نویسنده: الهام آفابابایی
محقق و پژوهشگر حوزه حقوق عمومی
