گذری بر رایج ترین اصطلاحات حمل و نقل و کشتیرانی

یکی از مهمترین فعالیتهای روزمره که بخشهای مختلفی با آن سر و کار دارند حمل و نقل است.

به گزارش توانانیوز، ترابری از طریق دریا، یکی از روشهای پرمنفعت حیطه حمل و نقل دریایی می باشد و کشورهایی که به دریا متصل هستند از نظر فعالیت در حوزه حمل و نقل دریایی نسبت به سایر کشورها دارای مزیت های فراوانی هستند. با توجه به اینکه شرکتهای زیادی در حوزه حمل و نقل دریایی در سراسر دنیا مشغول به فعالیت هستند بین آنها اصطلاحات خاصی رواج دارد که همگی میبایستی با این اصطلاحات آشنایی داشته باشند.

خطوط منظم کشتیرانی(Liner Shipping) :

خطوط کشتیرانی لاینر به شرکت‌هایی اطلاق می‌شود که دارای کشتی و برنامه منظم حمل هستند و میان بنادر مشخص و معینی در حال عبور و مرور می باشند.

برنامه سفر و زمان ورود و خروج از بنادر از قبل پیش بینی شده و به عموم اطلاع داده می شود. مهمترین بخش سازمانی در این شرکتها اداره ی خط است که برنامه تردد کشتی ها، اداره نمایندگی ها یا شعبه های خارج از کشور و مسئولیت عملیات وسود آوری را بر عهده دارد. در واقع خدمات منظم کشتیرانی خدمات حمل و نقلی هستند که طبق برنامه کار می کنند.

خطوط منظم کشتیرانی بیشتر جهت حمل و نقل کانتینری و گاهی برای کشتی های فله بری و رورو استفاده می شود. این کشتی ها در بنادر تحت پوشش، هر دو عمل تخلیه و بارگیری را انجام می دهند.

درخطوط منظم کشتیرانی تمام فضای بارگیری به یک صاحب کالا اختصاص ندارد بلکه کالاهای متعلق به صاحبان مختلف نیز در انبارهای کشتی جاسازی می شود.

بیش از 60 درصد جابجایی های دریایی از طریق خطوط منظم است و این خطوط بیشتر بخاطر حمل دریایی کانتینری محبوب هستند.

قابل ذکر است گردانندگان این خطوط ممکن است صاحب یا اجاره کننده کشتی از صاحبان دیگر یا خریدار فضای بارگیری بر روی کشتی های خطوط دیگر باشد.

خطوط نامنظم کشتیرانی(Tramp Shipping) :

خطوط نامنظم کشتیرانی یا ترمپ، خطوطی هستند که برنامه ثابت و از پیش تعیین شده ای ندارند و در هر بندری درصورت وجود محموله ای برای حمل، کمی قبل از ورود با یک اخطار توقف می کنند.

از کشتی های خطوط نامنظم بیشتر در حالت اجاره یا اجاره ای دربست (Charter) استفاده می شود.

لازم به توضیح است که تمام خدمات کشتیرانی که زیرمجموعه خدمات منظم کشتیرانی قرار نگیرند در زمره خدمات نامنظم کشتیرانی هستند.

اصطلاحات رایج در خطوط منظم کشتیرانی :

فرستنده ی کالا (Shipper) :

به شخصی گفته می شود که کالا را برای خود یا از طرف شخص دیگری به منظور حمل دریایی ارسال می کند.

بارفرابر (Freight forwarder) :

بارفرابر یک واسطه در حیطه خطوط حمل و نقل دریایی محسوب می شود که ترتیب حمل کالای شخص دیگری را بر عهده می گیرد.

خدمات بارفرابران شامل :

_پرداخت کرایه حمل

_انبارداری

_حمل کالا

_بیمه ترانزیت

_ترخیص کالا

_ارائه مشاوره درخصوص مسیر و روش حمل

_تهیه اسناد گمرکی

_رزرو فضا بر روی کشتی حمل کننده

_بسته بندی

_دسته بندی و باربندی کانتینر

درحقیقت بارفراوان همان NVOCC (حمل کنندگان عمومی) هستند.

گیرنده ی کالا Consignee :

شخصی که کالا برای او ارسال می شود و میتواند خریدار، نماینده خریدار یا کارگزار باشد.

دریافت کننده Receiver :

دریافت کننده کالا کسی است که در بندر تخلیه، کالا را از حمل کننده تحویل می گیرد که ممکن است آن شخص ، صاحب کالا یا یک بارفرابر باشد.

حمل کننده (Carrier) :

به شخصی گفته می شود که در مقابل دریافت کرایه حمل، کالا یا مسافر را از نقطه ای به نقطه دیگر حمل می کند که خود به دو دسته تقسیم می شود:

_حمل کننده عمومی(Common carrier)

_حمل کننده خصوصی(Private carrier)

حمل کننده عمومی (Common carrier) :

این نوع حمل کننده، در مسیرهای تحت پوشش خود آگهی می دهد و کالاهای مشتریانی را که در مقابل خدمات او حاضر به خرید هستند را حمل می کند و مسئولیت کالا را از زمان تحویل گرفتن تا زمان تحویل دادن بر عهده دارد.

از حمل کنندگان عمومی میتوان از حمل کنندگان بدون کشتی (NVOCC) نام برد که به آن دسته حمل کنندگانی اطلاق می شود که بدون اینکه صاحب کشتی باشند خدمات ارائه می دهند. آنها به عنوان فرستنده ی کالا (Forwarder) قسمتی از کشتی را از یک کشتیرانی می خرند و سپس بعنوان حمل کننده به خدمات گیرندگان، اجاره می دهند و هزینه حمل دریافت می کنند.

حمل کننده خصوصی (Privat carrier) :

حمل کننده خصوصی به شخصی گفته می شود که با مشتری خود قرارداد مخصوصی منعقد می کند. وی ممکن است در آن قرارداد خود را از برخی از مسئولیتها مبرا سازد.

بارنامه دریایی( Ocean/Marine Bill of lading) :
بارنامه سند ی است که توسط شرکت کشتیرانی یا نماینده آن در مقابل دریافت کالا و مشخص شدن پرداخت هزینه آن جهت حمل صادر می شود.
اگر کالا در کشتی مشخص جهت حمل به مقصد معینی بارگیری شود بارنامه بصورت On Board صادر می گردد.
در این نوع بارنامه، تمام مشخصات کامل کالا قید شده و توسط فرمانده کشتی امضا می شود و تعهد می گردد کالا توسط کشتی به مقصد موردنظر، حمل و تحویل گیرنده کالا گردد.
بارنامه انواع گوناگونی دارد که در مقالات آینده درمورد آنها صحبت خواهد شد.

دموراژ (Demurrage) :
در اصطلاح، معنای دموراژ، اجاره بهای تأخیر ، حق توقف یا غرامت بیکاری است.
شرکتهای بازرگانی و بازرگانانی که در حیطه حمل و نقل دریایی فعالیت می کنند برای جابجایی محموله خود به مقاصد تجاری، کشتی یا کانتینر(به تعداد لازم) را برای مدت معین از شرکتهای کشتیرانی اجاره می کنند هرگاه صاحبان این کالاهای تجاری نتوانند در زمان تعیین شده کشتی یا کانتینرها را به شرکتهای حمل و نقل تحویل دهند مکلف به پرداخت جریمه اجاره بهای تأخیر به آن شرکتها هستند که به آن دموراژ می گویند.

دیسپچ (Dispatch) :
دیسپچ دقیقاً برعکس دموراژ است به این معنی که چنانچه کالا زودتر از فری تایم تخلیه یا بارگیری می‌شود طبق قراردادی که بین مالک کشتی یا کانتینر و اجاره کننده آن وجود دارد با در نظر گرفتن مدت زمان اضافه از فری تایم، مبلغی به عنوان پاداش به اجاره کننده پرداخت می‌شود.

فری تایم (Free Time) :
در زمان عقد قرارداد اجاره کشتی یا کانتینر شرکت کشتیرانی زمان معینی به عنوان فری تایم مشخص می‌کند که بر طبق آن مدت باید بارگیری یا تخلیه کالاها سر موعد معین شده انجام شود. اگر بارگیری و تخلیه بیش از زمان فری تایم طول بکشد حالت دموراژ رخ می‌دهد و اگر زمان مصرف شده کمتر از مدت فری تایم باشد حالت دیسپیج اتفاق می‌افتد.

فاس یا تحویل کنار کشتی (fas) :
فاس به معنی تحویل کنار کشتی است. تحت این مقررات تعهده فروشنده با گذاردن کالا کنار کشتی روی اسکله یا بارج به پایان می‌رسد. بدین مفهوم که خریدار تمام هزینه‌ها و مسوولیت‌های خسارت یا فقدان را از زمان گذاردن کالا کنار کشتی باید متحمل گردد.

فوب یا تحویل روی عرشه کشتی (Fob) :
کلمه‌ای برای توصیف یک فرایند خاص از حمل‌ونقل کالاست و به معنی قیمت تا لحظه تحویل روی کشتی است. بنابر قوانین بین‌المللی در شرایط فوب فروشنده وظیفه دارد تمامی هزینه‌های کالا را تا محل حمل اصلی متقبل شود و تمامی هزینه‌های بعد از این مرحله اعم از کرایه حمل، بیمه، تعرفه‌های وارداتی و غیره را خریدار متقبل می‌شود.

کشتی فیدر ( Feeder) :
کشتی‌های فیدر یا فیدر وسل‌ها، کشتی‌های کوچکی هستند که برای انتقال بارهای کم‌حجم و طی کردن مسافت کوتاه بین بنادر استفاده می‌شوند.
این کشتی ها عمدتاً جهت تامین ضروریات و تغییر‌بارهای حمل شده توسط کشتی‌های بزرگتر، بارگیری از بنادر اصلی به بنادر فرعی و مناطقی که کشتی‌های بزرگتر به آن‌ها دسترسی ندارند کاربرد دارند.
در واقع کشتی‌های فیدر به کشتی‌های بزرگتر، مانند کشتی‌های حامل‌های کانتینر و نفتکش‌ها متصل می‌شوند و بارهایی که برای این کشتی‌ها به مقدار کافی نرسیده است را جمع‌آوری و به مقصد نهایی تحویل می‌دهند. به همین دلیل این کشتی‌ها به عنوان خطوط تغذیه (feeder lines) شناخته می‌شوند.

Notify Party
این عبارت، در قالب بارنامه‌های دریایی، یافت می‌شود، و منظور از آن، کسی است که باید توسط حمل‌کننده‌ی دریایی، از زمان ورود کشتی، مطلع شود، تا ترتیب دریافت کالا را بدهد. این شخص، می‌تواند گیرنده، یا دریافت‌کننده‌ی کالا باشد.

ICD
ترمینالی کانتینری در محلی به جز اسکله و دریا که دارای تمام امکانات یک ترمینال بندری همچون گمرک، محوطه کانتینری و محلی جهت باربندی کانتینرها می‌باشد.

کراس استافینگ(CROSS STUFFING) :
حمل و نقل کراس استافینگ یک نوع روش در حمل و نقل دریایی می‌باشد که کالا از کانتینر یک کشتی خارج شده و به کانتینر کشتی دیگر انتقال می‌یابد این نوع حمل و نقل بیشتر در بندر جبل علی مرسوم است.

ترانشیپ (Transshipment) :
ترانشیپ یک روش در حمل و نقل دریایی است.
این روش ، به بندرهایی که شرایط حمل دریایی را به صورت مستقیم ندارند از طریق تعویض کشتی و تخلیه و بارگیری مجدد امکان حمل کالا را می‌دهد.

گروپاژ (Groupage) :
اگر قرار است کالا به صورت خرده باری که کمتر از یک کانتینر یا کامیون است حمل شود ، در ارسال آن از روش حمل و نقل گروپاژ استفاده می‌شود.
هزینه گروپاژ به نسبت روش‌های دیگر کمتر است. ممکن است چندین بار با صاحبان متفاوت در کانتینر قرار بگیرند در چنین حالتی بارنامه مابین آنها تقسیم می‌شود.

حمل و نقل دریایی کالاهای فله :
این نوع حمل و نقل برای کالاهای بدون بسته بندی مانند آهن، غلات، پنبه، سنگ آهن و…استفاده می شود.

بار کمتر از کانتینر (Less than Container Load(LCL)) :
از این روش حمل و نقل زمانی استفاده می‌شود که شما کالای کافی برای پر کردن یک کانتینر ندارید در این حالت مجبور هستید که محموله خود را ا سایر محموله‌ها در یک کانتینر قرار دهید تا ظرفیت آن کانتینر تکمیل شود.
این اصطلاح ای کسب و کارهای کوچکی استفاده می‌شود که حجم کالاهای آنها زیاد نیست و نمی‌خواهند محموله آنها زمان مناسب برای رسیدن به مقصد را از دست بدهد این روش هزینه کمتری نسبت به سایر روش ها نیز دارد زیرا دارای نرخ پایین‌تری است.

بار کامل کانتینر (Full Container Load(FCL)) :
این اصطلاح زمانی به کار می‌رود که شما بار کافی برای پر کردن یک کانتینر را دارید و مجبور نیستید بار خود را در کنار بارهای دیگران جای دهید. این روش هزینه بیشتری را به شما تحمیل می‌کند.

CY
این واژه زمانی به کار می‌رود که یک جایگاه برای استقرار کانتینر در نظر گرفته می‌شود که به آن محوطه کانتینری می‌گویند. در این محوطه حمل کننده و یا نماینده آن کانتینر را از شخص صادر کننده تحویل می‌گیرد و یا برعکس ، پس از تخلیه آن از کشتی به وارد کننده تحویل می دهند.

ایستگاه یا انبار کانتینرها (Container Freicht Station(CFS)) :
این اصطلاح به انباری گفته می‌شود که در آن محموله‌ها برای جابجایی داخل کشتی و یا تحویل دادن به مشتری پس از تخلیه بار نگهداری می‌شوند.

LCL/FCL
وقتی کالاهای چند فرستنده برای یک گیرنده داخل یک کانتینر جمع شده و ارسال شود از این اصطلاح استفاده می‌شود.

FCL/LCL
به تمام محتویات یا محموله‌های یک کانتینر گفته می‌شود که توسط یک فرستنده فقط برای یک گیرنده ارسال شود.

Break Bulk
کالای بسته شماره به شکل نگهدارنده متفاوت و یا پاندول متفاوت است.

هزینه حمل (Cost & Freight (CFR)) :
این واژه فقط در حمل دریایی کاربرد دارد بدین معنی که فروشنده باید کارهای گمرکی را انجام داده و تمام هزینه‌ها و کرایه حمل کالا تا بندر مقصد را بپردازد.

سیف (Cost, Insurance& Freight(CIF)) :
سیف به معنای ارزش بیمه همراه با کرایه است. دریافت مجوزهای بیمه معمولا بر عهده صادر کننده است کالاهایی که از طریق دریا جابجا می‌شوند باید بیمه دریایی اخذ کنند. قیمت بیمه با قیمت کلی و حمل جمع می‌شود. ممکن است طبق توافق طرفین خریدار بعداً پول بیمه را پرداخت کند.

DDU
یک اصطلاح بین المللی قدیمی است که در آن فروشنده بایستی محموله را صحیح و سالم به مقصد رسانده و خطرات احتمالی را نیز بپذیرد. تمام هزینه‌های حمل و نقل هم باید توسط فروشنده پرداخته شود ولیکن فروشنده مجبور نیست تشریفات گمرکی را انجام دهد.

DDP
در این روش فروشنده بایستی محموله را به مکانی که قبلاً با خریدار توافق کرده حمل کند و تمام تشریفات گمرکی واردات را نیز انجام دهد.

DAP
در این روش طبق قوانین اینکوترمز فروشنده کارهای ترخیص در مبدا را انجام و محموله را به محلی که با خریدار توافق کرده انتقال می‌دهد اما کارهای ترخیص واردات و مالیات به عهده فروشنده نیست.

FCA
فروشنده محموله را در جایی که از قبل معین شده مانند فرودگاه یا بندر تحویل داده ولیکن کارهای گمرکی را انجام نمی‌دهد.

CPT
در این نوع روش، Shipper یا همان فروشنده تمام کارهای ترخیص محموله در مبدا و حمل و نقل بار به مقصد را انجام می‌دهد. قابل ذکر است شرکت حمل و نقلی را که شیپر انتخاب می‌کند بسته به نوع حمل و نقل خطوط کشتیرانی، هوایی و… است.

کد تعرفه گمرکی کالا ( Harmonized System Code(HS code)) :
این کد یک سریال 8 رقمی و منحصر به فرد است.

ضریب تعدیل نرخ ارز (Currency Adjustment Factor(CAF)) :
این ضریب معمولاً به صورت درصدی برای تبدیل به نرخ دلار محاسبه می‌شود.

Free In And Out (FIO) :
زمانی که فرستنده علاوه بر هزینه حمل و نقل، هزینه‌های تخلیه بار و ارسال به مشتری را هم قبول می‌کند از این اصطلاح استفاده می‌شود.
Container Service Port (CSP) :
به محلی در بندر گفته می‌شود که کانتینرهای پر یا نیمه پر عملیات حمل و نقل را در آنجا انجام می‌دهند.

Feeder Service
به خدماتی گفته می‌شود که مربوط به حمل است که طی انتقال کشتی‌های از خطوط فرعی به خطوط اصلی ارائه می‌شود.
vessels feeder سایز کوچکتری نسبت به mother vessels دارند.

ظرفیت ناخالص کشتی (GRT) :
این ظرفیت عبارت است از ظرفیت فضاهای موجود در کشتی که عبارتند از :
کلیه مخازن مربوط به سوخت و آب و غیره، انبارهای کالا، موتورخانه فضاهای مورد نیاز برای مسافرین و خدمه و فضاهای بالای عرشه که قابلیت بارگیری برای آنها وجود دارد.
این ظرفیت بر حسب فوت مکعب محاسبه و هر ۱۰۰ فوت مکعب برابر یک تن ظرفیت خالص کشتی است.

ظرفیت خالص کشتی(NRT) :
این ظرفیت ظرفیت ناخالص کشتی است که با توجه به اینکه فضاهای مربوط به خدمه و موتورخانه از آن کسر می‌شود محاسبه می‌شود.

Laydeys Cancelling Date(Laycan) :
به معنای محدوده زمانی است که صاحب کشتی باید در آن بازه زمانی در بندر مبدا جهت بارگیری آماده باشد.

روشهای پرداخت کرایه حمل (Term Of Payment) :
Prepaid (پرداخت در مبدأ)
Collect (پرداخت در مقصد یا هرجایی غیر از مبدأ

کانتینر (Container) :
در حمل و نقل دریایی، کانتینرها از نطر مالکیت به دو دسته تقسیم می شوند :

1_Shipper s Owend Cntr (SOC) :
این واژه به کانتینرهایی تعلق می‌گیرد که مالکیت آن متعلق به فرستنده کالاست.
قابل ذکر است این نوع کانتینر مشمول مقررات این آیین نامه نبوده بلکه مشمول مقررات و ضوابط کالای تجاری و یا توافقات جداگانه بین فرستنده و گیرنده کالا می‌باشد.
کانتینرهای COC که مالک آن کشتیرانی می‌باشد و در اختیار صاحب کالا قرار می‌گیرد اگر پس از تمام شدن فری تایم کانتینر توسط صاحب کالا به خط کشتیرانی عودت داده نشود صاحب کالا باید دموراژ کانتینر را طبق تعرفه به خط کشتیرانی بپردازد و اگر در این مدت کانتینر خسارتی ببیند صاحب کالا مکلف به پرداخت خسارت به کشتیرانی می‌باشد.

Carrier’s Owned Container (COC) :
این نوع کانتینر کانتینری است که مالکیت آن متعلق به شرکت کشتیرانی صادر کننده بارنامه است. منظور از کانتینر در این آیین نامه، این نوع کانتینر می‌باشد مگر آنکه استثنای آن مشخص شده باشد.
کانتینرهای SOC که مالک آن فرستنده کالا می‌باشد و اگر به همراه کالا به خریدار کالا فروخته شود در این حالت کانتینر هم یک کالا محسوب می‌شود و صاحب کالا باید در اظهارنامه‌های گمرکی آن را هم منظور کند و بعد از اتمام ترخیص، آن را هم تحویل بگیرد.
مسلماً این نوع کانتینرها مشمول هزینه‌های دموراژ هم نمی‌شوند.

با یادگیری اصطلاحات حمل و نقل دریایی و مطالعه مقالات مربوط به آن، بهتر میتوانیم با این روش از حمل و نقل که از پرکاربردترین انواع حمل و نقل است آشنا شویم. بدیهی است اصطلاحات کشتیرانی بسیار گسترده است و نمیتوان تنها در یک مقاله به تمامی آنها اشاره کرد ولیکن در این مقاله سعی بر این شد تا حدودی شما را با این اصطلاحات پرکاربرد آشنا سازیم.

نویسنده: عاطفه فولادیان

پزوهشگر امور دریایی و وکیل پایه یک دادگستری