ظهور فناوری AI در چهارچوب انقلاب صنعتی چهارم، به یک روند قابل توجه برای جوامع در سراسر جهان تبدیل شده است. هر روزه شاهد هستیم که استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی در توسعه برنامه‌ها و الگوریتم‌های یادگیری ماشین در کارخانه‌ها، بهداشت، بانکداری، امنیت و همچنین تجارت الکترونیک، رسانه‌های جمعی و پلتفرم‌های اپلیکیشن موبایل و غیره، چقدر توانسته پیشرفت چشم‌گیری را در این حوزه‌ها رقم بزند و مشکلات بسیاری را از پیش پای افراد بردارد.
به گزارش توانانیوز، در این بحبوبهٔ پیشی‌گرفتن جوامع از هم که در تلاشند خود را در فناوری‌های AI به صدر برسانند، کشورمان ایران چه اقداماتی را در این زمینه به انجام رسانده و چقدر بستر پیشرفت برای این حوزه در ایران فراهم است؟
وضعیت هوش مصنوعی در ایران و جهان چگونه است؟
این حوزه در ایران، کشوری با مجموعهٔ منحصر‌به‌فرد از فرصت‌ها و چالش‌ها، پیشروی قابل توجهی را پشت سر گذاشته است. اکوسیستم هوش مصنوعی در ایران با وجود موانع بی‌شماری که مانع پیشرفت آن شده است، توانسته خود را در سطح جهانی مطرح کند و همچنان به رشد خود ادامه دهد. در این بخش بیشتر به جایگاه این فناوری در ایران و همین‌طور در سطح جهانی می‌پردازیم.
۱) بلد و سورنا: دو داستان موفقیت هوش مصنوعی در ایران
در زمینه رباتیک و هوش مصنوعی، توسعهٔ Surena تا نسل چهارم بدون شک بزرگترین خبر هوش مصنوعی در ایران است.
دانشگاه تهران با حمایت مالیِ انجمن تحقیق و توسعه صنایع و معادن ایران، کار بر روی ربات‌های انسان نما را از سال ۱۳۸۷ آغاز کرد.
ربات سورنای نسل اول قادر بود طبق یک متن از پیش تعریف شده صحبت کند و دارای کنترل از راه دور و توانایی‌های ردیابی مسیر از پیش تعریف شده بود.
نسل‌های بعدی این ربات به Surena نسل چهارم منتهی می‌شوند که در سال ۱۳۹۷ از آن رونمایی شد.
پس از آن که سرویس گوگل مپس (Google Maps) به دلیل تحریم‌های خارجی نتوانستند در این کشور فعالیت کنند، ایرانی‌ها به فکر ساخت این برنامه افتادند که از فناوری تشخیص گفتار استفاده می‌کند.
این برنامه به کاربران کمک می‌کند بهترین مسیر را برای سفرهای درون شهری و برون شهری پیدا کرده و همین‌طور بهترین مکان را برای تفریح، گشت‌و‌گذار و خدمات انتخاب کنند.
رتبه‌بندی هوش مصنوعی در سطح جهانی
طبق گزارش Nature Index که یک پایگاه داده در زمینه رتبه‌بندی کشورها در حوزه هوش مصنوعی است و کشورها را براساس مقالات تحقیقاتی منتشر شده رتبه‌بندی می‌کند، گزارشی را بر اساس تعداد کل انتشارات از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ ارائه داده است.
طبق این گزارش، رتبه اول متعلق به چین با ۳۱۸۵۳۴ مقاله علمی و رتبه سیزدهم متعلق به ایران با ۳۰۲۲۱ مقاله است. رتبه ایران بالاتر از برزیل، هلند و روسیه قرار دارد.
در همین حال، طبق رتبه‌بندی ژورنال SCImago که مجلات علمی را نیز سنجش می‌کند، ایران را از نظر مقالات منتشرشدهٔ مرتبط با هوش مصنوعی در رتبه پانزدهم جهان پس از برزیل و بالاتر از روسیه و ترکیه و رتبه اول در غرب آسیا قرار داده است.
هر دو فهرست چین، ایالات متحده و هند را به ترتیب به‌عنوان سه کشور برتر رتبه‌بندی می‌کنند.
همچنین در علوم شناختی به‌عنوان زیر مجموعه روانشناسی که یکی از رشته‌های مرتبط با AI است، ایران رتبه ۳۶ جهان و سوم در غرب آسیا را دارد.
دانشگاه‌های ایران در زمینه هوش مصنوعی
ایران در رشته مهندسی برق و الکترونیک که بخشی از هوش مصنوعی است، رتبه پانزدهم جهان و رتبه اول غرب آسیا را دارد.
همچنین در جدول برترین سازمان‌های پژوهشی در زمینه AI، دانشگاه تهران در رتبه ۵۹ در بین ۱۰۰ موسسه برتر قرار گرفته است.
یکی دیگر از مهمترین رتبه‌بندی‌های جهانی که می‌تواند جایگاه دانشگاه‌های ایران را در علوم کامپیوتر، فناوری AI، نرم افزار و رباتیک نشان دهد، رتبه‌بندی جهانی علوم کامپیوتر یا (CSRankings) است. در این رتبه‌بندی، مقالات محققان با پروفایل Google Scholar نمایش داده می‌شوند.
این رتبه‌بندی دانشگاه‌ها را در مناطق مختلف جهان دسته‌بندی می‌کند و تنها ۵۰ دانشگاه برتر در کل جهان را نشان می‌دهد.
براساس رتبه‌بندی CSRanking که معیارهای هر دانشگاه را بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۱ بررسی می‌کند، دانشگاه صنعتی شریف، موسسه تحقیقات علوم بنیادی IPM و دانشگاه علم‌و‌صنعت ایران در بین ۱۰۰ موسسه برتر آسیا که بر روی هوش مصنوعی کار می‌کنند، قرار گرفتند.
کاربرد در صنعت پزشکی
هوش مصنوعی در پزشکی ایران با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری توانسته تحول بزرگی در رویکردهای بهداشتی و درمانی ایجاد کند از جمله: تشخیص دقیق بیماریها، پیش‌بینی بیماری، درمان و همین‌طور درمان شخصی‌سازی‌شده برای هر فرد برحسب سوابق و ژنتیک و …، مدیریت بیماری و اختلالات سلامتی و کشف دارو با سرعتی بیشتر از همیشه.
همچنین، هوش مصنوعی در تجزیهوتحلیل تصاویر پزشکی و مدیریت منابع بهداشتی و ایجاد سیستم‌های هوشمند درمانی، نقش مهمی را ایفا می‌کند.
کاربرد در امنیت
هوش مصنوعی با شناسایی هک‌ها و خنثی‌کردن آنها و همچنین پیش‌بینی این حملات توانسته نقش به‌سزایی را در امنیت سایبری به‌طور هوشمند ایفا کند. نرم‌افزارهای تشخیص چهره از شرکت «رخ نگار» و مدیریت هویت کاربران از شرکت «فراشناسا» در این زمینه فعالیت دارند.
کاربرد در تجارت الکترونیک
یکی از فناوری‌های AI در کسب‌وکارهای آنلاین همین دستیاران مجازی و چت‌بات‌ها هستند که می‌توانند به سوالات مشتری سریع پاسخ دهند و کلی در وقت و هزینه شما صرفه‌جویی کنند.
کاربرد در صنعت کشاورزی
از کاربردهای مهم هوش مصنوعی در صنعت کشاورزی می‌توان به بهبود و مدیریت منابع آبیاری، پیش‌بینی عوامل موثر بر عملکرد محصولات، تشخیص بیماریها و آفات گیاهان، شناسایی محل رشد علف‌های هرز و همین‌طور شناسایی کمبود و عیوب مواد مغذی در خاک اشاره کرد.
کاربرد در صنعت دام‌پروری
از تشخیص به‌موقع بیماریها تا پیش‌بینی نیازهای تغذیه و خوراک دام همه با فناوری AI به عالی‌ترین شکل مدیریت می‌شود.
کاربرد در بخش خدمات
حضور این فناوری در صنایعی مانند بانکداری، مدیریت مالی و خدمات مشتریان، باعث بهبود فزاینده‌ای در عملکرد و ارتقای تجربه مشتریان خواهد شد.
گاربرد در صنعت گردشگری
بسیار جای خرسندی است که AI می‌تواند با تحولاتی مثل بهبود تجربه مسافران و شناسایی الگوهایی که ترجیح مسافران است و همچنین بهبود مدیریت مراکز گردشگری برای جذب بیشتر، تاثیر شگرفی در این صنعت روبه‌رشد ایران داشته باشد.
کاربرد در نفت و استخراج
بهبود عملیات حفاری و استخراج با استفاده از فناوری AI برای بررسی دقیق ساختار سنگ‌ها و موقعیت حفاری و همچنین پیش‌بینی بازار نفت و مدیریت تولید و توزیع به روشی کارآمدتر، همه از کاربردهای هوش مصنوعی در این صنعت هستند.
کاربرد در صنعت آموزشی کشور
یکی از مهمترین بخش‌ها در هر کشوری بخش آموزش است که اگر با فناوری‌های نوین آمیخته شود، می‌تواند تاثیری صد چندان ایجاد کند. از بکارگیری آواتارهای دیجیتالی برای ارائه سخنرانی ویدیویی و کنفرانس تا کمک به مربیان در انجام رتبه‌بندی مدارک و مدیریت ثبت‌نام و نظارت بر کار دانش‌آموزان همه نشانه‌هایی از ورود فناوری AI به بخش آموزش است.
کاربرد هوش مصنوعی در ایران تنها به موارد نام‌برده ختم نمی‌شود و با پیشرفت روزافزون این فناوری، شاهد استفاده از آن در صنایعی چون خودروسازی، حمل‌ونقل، چت‌بات‌های بومی، بازاریابی و فروش خواهیم بود.
معرفی شرکت‌های هوش مصنوعی در ایران
تکسوس(موتور جستجوی فارسی پیشرفته مبتنی بر AI)
خورشیدسافت(طراحی و تولید پلتفرم‌های مبتنی بر AI)
داده پرداز نوین(کوچینگ و راه‌اندازی کسب‌وکارهای نوین)
دیتاک(Social Listening، رصد و تحلیل داده‌های رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی)
دیتامون(تولید نرم‌افزارهای مبتنی بر AI مثل نرم‌افزار پلاک‌خوان به نام خودنگار، تشخیص چهره به نام رخ نگار و تشخیص کد کانتینر به نام کدنگار)
راهکار پردازش ژرف( ارائه راهکارهای نرم‌افزاری مبتنی بر AI جهت پاسخگویی به نیازهای کشور و متناسب با فرهنگ ایرانی و اسلامی)
مرکز تحقیقات هوش مصنوعی پارت(ارائه‌دهنده ۱۳ محصول هوشمند و سازگار با نیازهای کسب‌و‌کار شما مثل سهاب، فراشناسا و …)
امن موج( یک شرکت تجارت الکترونیک دانش بنیان در حوزه توسعه نرم‌افزار)
ایبو(تبدیل عکس و PDF به Word آنلاین)
پایگاه جامع تحلیل محتوا(سرویس‌های هوشمند پردازش گفتار با استفاده از روش‌های یادگیری ماشین در زمینه پردازش فایل‌های چند رسانه‌ای)
پردازش هوشمند نور(ارائه سرویس‌های مورد نیاز برای زمینه‌سازی و تسهیل فرایندهای پردازش محتوای اسلامی)
تحلیل افزار طوبی تک(ارائه ابزارهای منبع باز برای ایجاد راه‌حل‌های ایمن و کاملاً بومی در زمینه مهندسی نرم‌افزار)
فراگستر(ارائه دهنده اتوماسیون و راهکارهای خودکارسازی فرایند در سازمان‌ها و کسب‌و‌کارها)
فناپ( اطلاعات و ارتباطات، توسعه و پیاده‌سازی راهکار حمل‌ونقل هوشمند مبتنی بر پردازش تصویر)
فن‌آفرینان زندگی نو(تحلیل کمی و کیفی داده‌های مبتنی بر شکه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها و …)
فناوران اطلاعات سخن( ارائه راه‌حل‌های صوتی هوشمند)
گنج آفرینان تابان آینده/رهام(ارائه راهکارهای هوشمند سازمانی با فناوری‌های پردازش متن، گفتار و تصویر)
آرمان رایان شریف(تحلیل مبتنی بر فناوری AI)
مشاوران مدیریت هما پلاس(فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای)
نظربین(پلتفرمی برای کنترل محتواهای تولید شده توسط کاربران)
تحلیل افزار مبتکر میراث(خدمات در زمینه مهندسی نرم‌افزار و سامانه)
رباتیک و هوش مصنوعی نوژان
ژرفیران(فعال در حوزه پردازش زبان طبیعی)
سحاب پرداز(ارائه مدیریت کلان داده، پلتفرم داده‌های مشتری و …)
سیستم نگر ساینا(ارائه راهکارهای سازمانی امنیت و توسعه ابزار برای توسعه‌دهندگان)
عامر اندیش هوشمند(ارائه دهنده ۴ محصول فارس‌آوا، باتاوا، هوشتل و مدیا مانیتورینگ)
عصر گویش پرداز(AI در زمینه زبان فارسی)
آیا بازار کار هوش مصنوعی در ایران خوب است؟
به‌طور معمول، دانشجویان این حوزه مشکل خاصی برای یافتن شغل در رشته خود ندارند، مشروط بر اینکه مهارت‌های مورد نیاز در بازار کار را آموخته باشند. آگهی‌های شغلی در سایت‌های کاریابی نشان می‌دهد که شرکت‌ها و استارتاپ‌ها به‌دنبال استخدام افراد حرفه‌ای برای انجام پروژه در زمینه‌هایی مانند پردازش زبان طبیعی، بینایی ماشین، یادگیری ماشینی، تجزیهوتحلیل داده‌ها و مواردی از این دست هستند. درآمد هوش مصنوعی در ایران چقدر است؟
متاسفانه به دلیل نبود منبع موثق در این زمینه، نمی‌توان رقم دقیقی را که متخصصان هوش مصنوعی در ایران دریافت می‌کنند؛ اعلام کرد.
با بررسی سایت‌های کاریابی که حاوی اطلاعات حقوق و دستمزد هستند و طبق داده‌های رسمی حقوق و دستمزد دولت، این آمار را بیان می‌کنیم:
برای متخصص هوش مصنوعی در ایران درآمدی بین ۱۵ تا ۲۸ میلیون تومان در نظر گرفته شده است. این میزان درآمد بسته به میزان تحصیلات، دانش و مهارت فردی، میزان سابقه فرد در رشته مورد نظر و نوع شرکت (خصوصی-دولتی) متغیر است.
وضعیت هوش مصنوعی ایران در آینده چگونه است؟
بازار کار هوش مصنوعی در ایران با وجود رشد استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین هر روز رشد بیشتری خواهد داشت. همگام با رشد فناوری AI در دنیا، در ایران هم شاهد این رشد و همین‌طور مشاغلی که در این زمینه ایجاد می‌شود؛ خواهیم بود. در ادامه لیستی از شغل‌های مرتبط در این حوزه را برایتان آورده‌ایم:
استقرار و پشتیبانی نرم‌افزار
طراحی و ساخت ابزارهای هوشمند
متخصصAI در صنعت مانند طراحی دستگاه‌های هوشمند
متخصصAI در حوزه تشخیص گفتار (تبدیل متن به گفتار و …)
متخصصAI در زمینه پردازش تصویر
متخصصAI در زمینه پردازش متن (تولید دستیارهای هوشمند و چت‌بات‌ها و …)
طراحی بازی‌ها
مدیر شبکه
مدیر امنیت اطلاعات
طراحی ربات‌ها
استخراج داده‌ها
برنامه‌نویسAI
برنامه‌نویس پایتون
رشته هوش مصنوعی در ایران به چه صورت است؟
این رشته مباحث علوم کامپیوتر، ریاضیات و آمار و احتمال را شامل می‌شود و هدف آن هوشمندسازی سیستم‌ها به‌گونه‌ای است که بتوانند مانند انسان تصمیم‌گیری کنند.
در واقع متخصصان هوش مصنوعی باید الگوریتم‌هایی را طراحی کنند که بتوانند نحوه حل مسائل مختلف را مشابه مغز انسان یاد بگیرند و حجم عظیمی از داده‌ها را در مدت زمان کمی پردازش کنند و بعد با نهایت دقت به تصمیم‌گیری بپردازند. طراحی و ساخت این الگوریتم‌ها با برنامه‌نویسی کامپیوتری مثل برنامه‌نویسی زبان پایتون، زبان سی پلاس‌پلاس، جاوا و برنامه‌های پیشرفته دیگر صورت می‌گیرد.
دوره بوت‌کمپ پایتون و هوش مصنوعی
اگر علاقه‌مند به تحصیل در رشته هوش مصنوعی در ایران هستید، باید بدانید که امکان تحصیل در مقطع کارشناسی وجود ندارد؛ ولی تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد و مقاطع بالاتر امکان‌پذیر است. یعنی برای ورود به این رشته می‌توانید بعد از گذراندن دوره دبیرستان در رشته ریاضی، در یکی از رشته‌های کامپیوتر و نرم‌افزار تحصیل کنید و برای مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل در این رشته مشغول شوید و یکی از گرایش‌های زیر را انتخاب کنید:
یادگیری ماشین(Machine Learning)
پردازش زبان طبیعی(Natural Language Processing)
بینایی ماشین(Machine Vision)
شبکه عصبی(Neural Networks)
سامانه‌های خبره(Expert System)
الگوریتم ژنتیک(Genetic Algorithm)
رباتیک(Robotic)
پس از گذراندن دوره دو ساله مقطع کارشناسی ارشد، می‌توانید وارد بازار کار شوید و در زمینه هوشمندسازی سیستم‌ها در صنایع مختلف تولیدی و خدماتی، فعالیت کنید یا اینکه برای تحصیل در مقاطع بالاتر اقدام کنید. در حال حاضر ظرفیت دانشگاه‌های دولتی برای این رشته در دانشگاه‌های دولتی مخصوصا در مقطع دکتری محدود است و متقاضیان برای پذیرش در این دانشگاه‌ها باید سعی و تلاش بیشتری به خرج دهند.
جمهوری اسلامی ایران هدف خود را برای تبدیل شدن به یک رهبر هوش مصنوعی در نظر گرفته است و می‌خواهد تا سال ۲۰۳۲ در بازار پیشرو باشد.
گزارش پژوهشگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور حاکی از آن است که ایران تا ۱۰ سال دیگر در بین ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی قرار خواهد گرفت.
در حال حاضر ایران برای وارد شدن به رقابت ۱۰ کشور برتر، باید از کره جنوبی، آلمان و بریتانیا که همگی به دنبال تبدیل شدن به رهبران دنیای این فناوری هستند؛ پیشی بگیرد.
ایران با وجود تعداد زیادی از متخصصان با استعداد که بسیاری از آنها به‌شدت علاقه‌مند به فناوری هوش مصنوعی هستند، پتانسیل بالایی در این حوزه دارد. دانشجویان و محققان ایرانی به‌طور مداوم در مسابقات و کنفرانس‌های جهانی هوش مصنوعی عملکرد خوبی داشته‌اند که نشان دهنده پایگاه فکری قوی در این زمینه است. علاوه‌بر این، تعداد انگشت‌شماری از استارت‌آپ‌های فناوری در ایران، راه‌حل‌های مبتنی بر AI را با موفقیت توسعه و پیاده‌سازی کرده‌اند.
بسیاری از دانشگاه‌های ایران مانند دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی امیرکبیر برنامه‌های جامعی را در زمینه فناوری AI و رشته‌های مرتبط ارائه می‌دهند. این موسسات فرهنگ تحقیق و نوآوری را پرورش می‌دهند و بستری را برای استعدادهای این حوزه در کشور فراهم می‌کنند.
با این حال، پذیرش و توسعهٔ گسترده‌تر هوش مصنوعی در ایرانی که امروزه در آن زندگی می‌کنیم با موانع قابل توجهی روبرو است. تحریم‌های اعمال شده توسط کشورهای خارجی، پژوهشگران و توسعه‌دهندگان ایرانی را از همکاری‌های بین‌المللی و دسترسی به منابع و ابزارهای پیشرفته محروم کرده است. این انزوا هم مانع توسعه و هم مانع استفاده از فناوری‌های AI در سطح جهانی شده است.
پرداختن به این مسائل و ایجاد محیطی مساعد برای توسعه هوش مصنوعی در ایران حیاتی خواهد بود تا از قدرت این فناوری استفاده کند و با اطمینان به سوی آینده گام بردارد.
در کل وضعیت فعلی هوش مصنوعی در ایران قابل بهبود است؛ اما نیازمند تلاش‌های هماهنگ و برنامه‌ریزی استراتژیک است.
دوره جامع هوش مصنوعی در ایران
آنچه در مورد وضعیت هوش مصنوعی در ایران خوشایند است، پتانسیلی نهفته در آن است و می‌تواند بسترهای وسیعی را در صنایع مختلف ایجاد کند. این فناوری نوپا برای رشد به مهمترین چیزی که نیاز دارد، کسب دانش و مهارت است. با این دو اهرم می‌توان گام‌های بلندتری برداشت و به وضعیت حاضر ایران جان تازه‌ای بخشید.
نویسنده : دکترشادی دالوند
پژوهشگر و مدرس حوزه فن آوری اطلاعات
