زیست بوم‌های دریایی خلیج فارس، به عنوان یکی از محیط‌های زیستی مهم جهان، اهمیت بسیاری را در حفظ تعادل اکولوژیکی و ارائه خدمات فراوان به انسان‌ها دارا هستند. یکی از اهمیت‌های بزرگ زیست بوم‌های دریایی خلیج فارس، تنوع زیستی بالای آنهاست. این تنوع زیستی، نقش مهمی در حفظ تعادل اکولوژیکی منطقه و جلوگیری از انقراض گونه‌ها دارد. چالش‌های مختلفی وجود دارد که می‌تواند تعادل اکولوژیکی زیست بوم‌های دریاییخلیج فارس را تهدید کند. یکی از چالش‌های اصلی زیست بوم‌های دریایی خلیج فارس، آلودگی و تغییرات اقلیمی است.
به گزارش توانانیوز، به نقل از مانا- در سال‌های اخیر، آلودگی زیست محیطی و ورود پسماند‌ها و پساب‌های صنعتی و نفتی باعث آسیب به زیست بوم‌های دریایی شده است. عوامل آلودگی مانند نشت نفت از خطوط لوله، ریزش از نفتکش‌ها، حوادث دریایی، دفع پسماند‌ها و پساب‌های شیمیایی و زباله‌های دریایی، تخریب و تغییر کاربری سواحل، عدم برقراری توازن بین توسعه اقتصادی و حفاظت محیط زیست و تغییرات اقلیمی مانند افزایش دما و اسیدی شدن آب دریاها، به تخریب زیست بوم‌های دریایی خلیج فارس منجر شده است.
همچنین، تخریب و آسیب به آبسنگ‌های مرجانی نیز یکی از چالش‌های مهم است. مرجان‌ها به عنوان یکی از مهمترین عوامل در حفظ تعادل اکولوژیکی دریاها عمل می‌‍کنند. اما فعالیت‌های انسانی نظیر توسعه ساحلی و تجاوز به حریم و بستر دریا، لایروبی و لای ریزی، صید بی رویه و بهره برداری غیرمسئولانه از منابع دریایی در کنار تغییرات اقلیمی، به تخریب و آسیب به مرجان‌ها و همچنین کاهش تنوع زیستی در منطقه منجر شده است. در حال حاضر به دلیل تغییرات اقلیمی، چهارمین سفیدشدگی جهانی آبسنگ‌های مرجانی در حال وقوع است که این امر سبب آسیب‌های جدی به این ذخایر ژنتیکی می‌شود.
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست در این خصوص به مانا می‌گوید: با توجه به شرایط کشور و نگاه توسعه‌ای به دریا، حفاظت از زیست بوم‌ها و سواحل دریایی به طور ویژه‌ای در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به نگاه توسعه‌ای دولتمردان به سواحل مکران به عنوان گنج پنهان سرزمین ایران، از آنجا که توسعه و تغییر کاربری اراضی ساحلی، به خصوص در نتیجه ساخت و ساز‌های ساحلی و توسعه شهری، می‌تواند منجر به از بین رفتن زیستگاه‌های حیاتی دریایی و مناطق مستعد و بستر‌های مناسب برای تولیدمثل و تغذیه زیستمندان دریایی و تخریب زیستگاه‌های وابسته شود، انجام مطالعات پهنه بندی محیط زیستی و ارزیابی ریسک زیستگاهی استقرار صنایع در مناطق ساحلی دریایی مکران در استان هرمزگان طی سال گذشته انجام شد.
مجتبی ذوالجودی می‌افزاید: طی مطالعات صورت گرفته در مناطق ساحلی دریایی مکران، محدوده‌های مجاز و ممنوع برای توسعه در سواحل با روش‌های علمی و بازدید‌های میدانی مشخص شد که این امر در سواحل استان سیستان و بلوچستان نیز در حال اتمام استت.
وی تصریح می‌کند: با توجه به تأکید اسناد بالا دستی توسعه در زمینه لزوم تامین آب شرب و صنعت از سواحل جنوب کشور، مطالعات پهنه بندی اولویت تأسیسات نمک زدایی از آب دریا در خط ساحلی خلیج فارس و دریای عمان” در استان‌های سیستان و بلوچستان و خوزستان با هدف دستیابی به اهداف توسعه پایدار و حفاظت از مناطق حساس و زیستگاه‌های ساحلی دریایی و برای به حداقل رساندن تخریب محیط زیست از طریق تعیین مناطق مناسب جهت استقرار صنایع نمک زدایی در سواحل این استان‌ها با مشارکت صندوق ملی محیط زیست انجام و بدین ترتیب، پهنه بندی سواحل جنوب کشور جهت استقرار این تأسیسات تکمیل شد.
وی همچنین در ادامه گفته‌های خود اذعان می‌دارد: اظهارنظر سازمان حفاظت محیط زیست بر استقرار صنایع بزرگ در سواحل با لحاظ ملاحظات محیط زیستی با دقت و با رعایت ظرف زمانی مشخص شده در قانون جهت پاسخگویی، در خصوص ۴۰ پروژه انجام پذیرفته است.
ذوالجودی با اشاره به اینکه در سال گذشته، با تشدید نظارت و تاکیدات انجام شده به واحد‌های استانی، تصرفات و تعرضات به سواحل و بستر دریا بیش از ۹۵ درصد کاهش و تخلفات بسیار محدود و معدودی شناسایی و پیگیری قضایی شده است، تاکید می‌کند: جلوگیری از تعرض به سواحل و بستر دریا به طور جدی توسط سازمان حفاظت محیط زیست دنبال می‌شود و همچنین تعرضات قبلی در روند پیگیری قرار گرفته است.
به گفته معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست، در حوزه حفاظت از گونه‌ها و زیستگاه‌ها نیز اقدامات بسیار مهمی در سال گذشته انجام شده است که در این رابطه می‌توان به بروزرسانی فهرست گونه‌های در معرض خطر انقراض و حمایت شده آبزی دریایی بعد از ۲۴ سال اشاره کرد که در این لیست انواع کوسه ماهیان و سفره ماهیان، بی مهرگان کفزی و برخی گونه‌های ماکول به لیست قبلی اضافه شده و پشتوانه قانونی برای حفاظت از آن‌ها ایجاد شده است.
مدیر کل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست نیز در خصوص اقدامات صورت گرفته جهت حفاظت از زیست بوم‌های دریایی و ساحلی به مانا می‌گوید: نظر به آسیب‌های وارده به زیست بوم‌ها در نتیجه توسعه در منطقه پارس جنوبی، بررسی تغییرات محیطی و ارزیابی ریسک زیستگاهی در محدوده‌ی ساحلی – دریایی این منطقه انجام شد که نتایج این مطالعه نشان داد که در بازه زمانی ۲۲ ساله، استحصال بیش از ۷۶۰ هکتار زمین و خشک کردن دریا، تخلیه پساب شهری و صنعتی، احداث اسکله و بارانداز، تردد شناور‌های سبک و سنگین، فعالیت‌های صیادی، احداث جاده، توسعه مراکز جمعیتی و فعالیت‌های گردشگری به عنوان مهمترین عوامل تخریب محیط زیست و تهدید کننده زیستگاه و گونه در این محدوده به شمار می‌روند.
محمد طالبی متین، خاطرنشان می‌سازد: همچنین مطالعات صورت گرفته در خصوص تغییر وضعیت زیست محیطی منطقه پارس جنوبی طی ۲۲ سال گذشته نشان می‌دهد، مساحت سواحل تخم‌گذاری لاک‌پشت دریایی پوزه عقابی ۹۲.۶ درصد، زیستگاه مطلوب آبسنگ‌های مرجانی ۴۳.۶ درصد و بستر‌های علف دریایی ۲۸.۹ درصد کاهش و مساحت جنگل‌های مانگرو ۳۴.۷ درصد افزایش یافته است.
این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه پایش و توسعه زیستگاه‌های تالابی مرجانی و حرا در سال گذشته در مناطق وسیع تری اجرا شد، می‌افزاید: طی پایش‌های صورت گرفته توسط پرسنل متخصص سازمان، تعداد چهار زیستگاه مرجانی پایش و احیا و یک زیستگاه جدید نیز کشف شد. همچنین در راستای پویش کاشت یک میلیارد نهال، با جلب مشارکت صنایع، بالغ بر ۳۵۰ هکتار بر وسعت جنگل‌های مانگرو کشور اضافه شد.
وی با اشاره به اینکه تهیه نمونه آبزیان خلیج فارس جهت ارتقا و تقویت ذخایر ژنتیکی در بخش دریایی موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی نیز از سال گذشته به صورت مستمر انجام می‌گیرد، اذعان می‌دارد: برنامه‌های اقدام ملی حفاظت از گونه‌های تدوین شده در سال گذشته و سال‌های قبل تر، وارد فاز اجرا شده و در حال حاضر فعالیت‌های مربوط به برنامه‌های پیش بینی شده در خصوص فوک خزری، لاک پشتان دریایی و پستانداران دریایی در جنوب کشور توسط همکاران استانی و با مشارکت سایر بخش‌ها در حال اجرا است. همچنین تهیه بانک داده‌ای تنوع زیستی خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر از طریق عقد قرارداد با دانشگاه‌های کشور در دستور کار قرار گرفت و تاکنون تمام اطلاعات موجود در خصوص حدود هفت هزار گونه گیاهی و جانوری خلیج فارس و دریای عمان و خزر گردآوری شده است و این داده‌ها در قالب یکسان جهت ورود به پایگاه داده آماده سازی شده‌اند.
طالبی متین با بیان اینکه در حال حاضر، طراحی پایگاه داده تنوع زیستی دریایی کشور در مرحله برنامه نویسی است، بیان می‌دارد: امسال پایگاه داده تنوع زیستی خلیج فارس رونمایی شد و به تدریج اطلاعات تنوع زیستی سایر دریا‌های کشور نیز به این پایگاه وارد و به صورت مستمر به روز رسانی می‌شود. هدف از این پایگاه داده که استفاده عموم نیز از آن امکان پذیر خواهد بود، ایجاد مرجعی منطقه‌ای برای کلیه کشور‌های حاشیه این دریاها و نیز دسته بندی علمی آمار و اطلاعات در مورد گونه‌های بومی و غیربومی و مهاجم موجود در این اکوسیستم‌ها است.
به گفته مدیر کل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، با توجه به اهمیت زیست بوم‌های دریایی خلیج فارس و چالش‌هایی که در برابر آن‌ها قرار دارند، اقداماتی برای حفاظت و مدیریت پایدار منابع دریایی این منطقه لازم است؛ همچنین برنامه‌ها و سیاست‌های بیشتری برای کاهش آلودگی و محافظت از زیست بوم‌ها و جانوران دریایی باید اجرا شود، ضمن اینکه آموزش و افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت حفاظت از زیست بوم‌های دریایی و تأثیرات منفی فعالیت‌های انسانی بر آن‌ها ضروری است.
وی تاکید می‌کند: دولت‌ها و سازمان‌های محیط زیست باید با همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی، تلاش کنند تا استاندارد‌ها و قوانین سختگیرانه‌تری برای کنترل آلودگی دریایی و تخریب زیست بوم‌های دریایی اعمال کنند. همچنین، برنامه‌های پایش و نظارت بر وضعیت زیست بوم‌ها و شناسایی مناطق حساس باید تقویت شود؛ با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش دما در منطقه، لازم است تحقیقات علمی در زمینه تأثیرات این تغییرات بر زیست بوم‌ها و گونه‌های دریایی انجام شود، این تحقیقات می‌توانند در تعیین راهکار‌های مناسب برای سازگاری و مدیریت منابع دریایی در شرایط جدید موثر باشند.
محمد طالبی متین در خاتمه تصریح می‌کند: در نهایت، همکاری بین کشور‌های منطقه و جوامع علمی، صنعتی و مردمی برای حفاظت و مدیریت پایدار منابع دریایی خلیج فارس امری حیاتی است. توسعه فنّاوری‌های نوین و کاربردی در زمینه شناخت و مدیریت زیست بوم‌ها، همراه با آموزش و آگاهی بخشی، می‌تواند به حفظ این زیست بوم‌ها و تأمین آینده پایدار برای خلیج فارس، کمک کند.
گزارش: حسنا شمس آرا
