ایران سال‌هاست که مقصد پناهندگان افغان بوده است که از خشونت، آزار و اذیت و مشکلات اقتصادی در کشور خود فرار می‌کنند. برخی از افغان‌ها نیز از ایران به عنوان راهی برای عبور غیرقانونی به ترکیه و کشورهای اروپایی استفاده می‌کنند.حضور مهاجران افغانستانی در ایران که بعد از روی کار آمدن طالبان روند آن به شکل قابل توجه دچار تغییر شده، واکنش‌ها و حساسیت متعدد و متفاوتی به همراه داشته و در زمره موضوع‌های حساسیت‌برانگیز و چالش برای جامعه قرار گرفته است. آمار مهاجران افغانستانی،در تازه‌ترین اظهارنظر رسمی مربوط به سخنان وزیر امور خارجه است که به تازگی رقم پنج میلیون نفر را اعلام کرده است.
به گزارش توانانیوز، پژوهش‌های انتظامی درباره تاثیرات حضور مهاجران افغانستانی در کشور علاوه بر تاثیرات اقتصادی مانند بروز بیکاری، بر تبعات اجتماعی آن به طور ویژه متمرکز شده و مهمترین این تبعات را بروز نابسامانی‌های خانوادگی با نمودهایی چون تولد کودکان بی‌شناسنامه، ازدواج‌های غیرقانونی و ثبت‌نشده، خشونت خانگی، مشکلات بهداشتی نظیر بازگشت ویروس‌های ریشه‌کن‌شده، بزهکاری و ناهنجاری‌های اجتماعی، افسردگی و … دانسته است.در ایران یک افغانستانی شاغل می‌تواند یک خانواده به جا مانده در کشورش را اداره کند. از سوی دیگر باید به حضور کودکان کار مهاجر به ایران اشاره کرد. بر اساس آمار تحقیق یادشده ۶۹ درصد کودکان کار جامعه ایران منشا غیرایرانی دارند و متعلق به جامعه مهاجرانند.
تاثیرات حضور مهاجران افغانستانی
پیامدهای منفی و هزینه‌های حضور مهاجران افغانستانی در ایران نقش مهمی بر نگرش‌های منفی نسبت به آنان در ایران دارد؛ پیامدهای که شامل طیف گسترده‌ای در حوزه‌های گوناگون است از گسترش حاشیه‌نشینی و ایجاد چشم‌انداز نامناسب شهرها، تهدید سازه‌های اجتماعی کشور، افزایش هزینه‌های نظامی و انتظامی، نارضایتی افکار عمومی، ایجاد زمینه فعالیت‌های زیرزمینی و غیرقانونی و پدیده «رمیتنس» (انتقال پول از ایران به افغانستان) تا متهم شدن جمهوری اسلامی به سوءرفتار با مهاجران و نژادپرستی و در این میان تغییر فرهنگ کار و پیامدهایی مانند کاهش دستمزد به خصوص در میان نیروی کار غیرماهر چالشی است که خود به تنهایی قابلیت بررسی جدی دارد.
در خصوص مهاجرانی که در ایران هستند؛ ۴ دهه زندگی در ایران باعث شده دو ساختار متفاوت شکل بگیرد. نسل اولی‌هایی که مهاجرت کردند و نسل دومی‌ها و سومی‌هایی که تجربه مهاجرت را نداشتند ولی در جامعه ایرانی متولد شده، مدرسه رفته، جامعه‌پذیری جامعه میزبان را تجربه کرده‌اند. درواقع این نسل از اهمیت بالایی در ساختار جمعیت مهاجران برخوردار هستند چرا که با توجه به الگوی باروری بالایی که داشتند، کودکان اهمیت قابل توجهی دارند. با این تفاسیر دو رویکرد «ادغام اجتماعی» و «طردشدگی اجتماعی» فراروی مهاجران است. وقتی از ادغام اجتماعی صحبت میشود مهاجران از حق و حقوقی برخوردار می‌شوند که در ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و آموزشی آن جامعه وجود دارد و وقتی با رویکرد طردشدگی اجتماعی روبرو باشیم مهاجران کنار زده شده و این احساس «ازخود بیگانگی» و «حاشیه نشینی» در بین مهاجران اتفاق افتاده و ادغام به کندی شکل می‌گیرد.(حسن خیری، محمدعیسی رحیمی، «تفاوت هویتی نسل اول و دوم مهاجران افغانی به ایران»
موج تازه نگرانی‌ها از حضور اتباع غیرقانونی در کشور
انتشار یا بازنشر تصاویری تحت عناوین عبور مهاجران افغان از مرز به صورت گروهی، حضور انبوه افغانستانی‌ها در مناطقی مانند دریاچه چیتگر و میدان آزادی تهران، سرقت از یک فروشگاه توسط کودکان کار مهاجر غیرقانونی اتباع در ساحل بندر کنگان در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی باعث شد تا موج تازه‌ای از نگرانی بین شهروندان به راه افتد.وهمچنین رویدادهایی مانند قتل «داریوش مهرجویی» کارگردان مشهور و همسرش در مهرماه پارسال شمار قابل توجهی به آنان به چشم تهدید می‌نگرند وضعیتی که حتی ناخرسندی و نگرانی شدید مهاجران قانونی و اتباعی را که دهه‌ها است در ایران زندگی می‌کنند به دنبال داشته است.قطعا این بازنمایی‌ها و حساسیت‌ها روی زندگی مردم افغانستان که در ایران زندگی می‌کنند، تاثیر می‌گذارد. ما اتباعی را داریم که حدود ۴۰ سال است در ایران زندگی می‌کنند و این افراد در ایران به دنیا آمده، زندگی و تحصیل کرده‌اند اما همچنان به عنوان مهاجر افغان شناخته می‌شوند. در واقع این بازنمایی‌ها زندگی همه مهاجران را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
پیامدهای مهاجرت غیر قانونی در کشورها
مهاجرت غیرقانونی در اغلب موارد، از سوی کشورهای با وضع اقتصادی، سیاسی و… وخیم به سمت کشورهای مرفه‌تر و آزادتر اتفاق می‌افتد. عمدتا هم به دلیل ریسک‌های بالای این روش مهاجرتی، معمولا افراد، مقاصد برتر مهاجرتی را انتخاب می‌کنند تا با این ریسک و سختی حداقل به مقصدی رویایی دست پیدا کنند. افراد خاطی که از این روش‌های غیرقانونی مهاجرت کرده، در صورت شناسایی در کشور مقصد دستگیر شده و سپس به کشور خود دیپورت می‌شوند و قطعا برای سفرهای بعدی به آن کشور به مشکل برمی‌خورند؛ مگر آنکه شخص با رسیدن به خاک مقصد چه قانونی و چه غیرقانونی، اعلام پناهندگی نماید.مهاجران غیرقانونی به جای آنکه از روش‌های مرسوم، فرآیند مهاجرت را طی کنند، از طریق قاچاق‌برها و به صورت پنهانی وارد کشور مقصد می‌شوند. سالانه افراد زیادی در قایق‌های گروهی به دریا می‌افتند یا از شدت گرسنگی و سختی‌های راه یا طمع افراد دخیل در قاچاق انسان، جان خود را از دست می‌دهند.
مجازات مهاجرت غیرقانونی
قانونگزاران ایران نیز همانند کشورهای دیگر قوانینی را در موردمهاجرت غیر قانونی وضع کرده اندکه نیاز به بازنگری و تصحیح دارند و در عمل به طور کامل اجرا نمی شودکه به بیان آن می پردازیم : به موجب ماده ۱۱ قانون راجع به ورود و اقامت اتباع خارجه مصوب سال ۱۳۱۰، برای بیگانگانی که ورود غیرقانونی به ایران داشته باشند، مجازات اخراج را در نظر گرفته بود، اما بعد‌ها بر اساس بند د ماده ۱۳ اصلاحی مصوب سال ۱۳۳۶، علاوه بر اخراج، مجازات اقامت اجباری در محل معینی به مدت حداکثر ۵ سال را نیز تعیین کرده است. همچنین ماده ۱۵ همین قانون که در سال ۶۷ اصلاح شد در راستای تشدید مجازات ورود غیرقانونی به ایران، مجازات‌های حبس تعزیری از یک تا سه سال یا جزای نقدی از ۵۰۰ هزار ریال تا ۳ میلیون ریال را نیز بر مجازات‌های فوق اضافه کرد.
قانون‌گذار به موجب بند ۹ ماده ۳ قانون نحوه به‌کارگیری سلاح، به ماموران مرزی برای جلوگیری و مقابله با اشخاصی که از مرز‌های غیرمجاز قصد ورود به کشور را داشته باشند و به اخطار ماموران مرزبانی توجه نکنند، حق تیراندازی داده است. از نظر قانونی و قضایی، کسی که ورود غیرقانونی به هر کشوری داشته باشد، مجرم شناخته میشود. «تجاوز مرزی» یا «مهاجرت غیرقانونی» نخستین عنوان مجرمانه دستگاه قضایی برای هر فردی است که به صورت غیرقانونی وارد کشور شده است. اخراج کمترین مجازات و کیفری است که در قانون کشورها برای مهاجران غیرقانونی در نظر گرفته شده است.
در مهاجرت غیرقانونی به کشورهای مختلف و حتی اروپایی، چیزی جز تباهی و نابودی و آسیبهای روانی نصیب مهاجران نخواهد شد. شرایط گاهی انقدر بد است که منجر به افسردگی و خودکشی مهاجران غیرقانونی میشود.هر کشوری قوانین خاص مربوط به خود را در پذیرش مهاجر دارد. این قوانین به لحاظ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی هم برای دولت و هم برای ملت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. وقتی افراد به‌صورت غیرقانونی و بدون در نظر گرفتن قوانین و مقررات وضع‌شده وارد کشور مقصد می‌شوند. نه تنها قوانین یک کشور را نقض می‌کنند بلکه حقوق شهروندی یک ملت را مورد تعدی قرار می‌دهند. بسیاری از شهروندان کشورهای مختلف از وجود مهاجران غیرقانونی در کشور خود راضی نبوده و گاهی دولت‌ها را به اخذ سیاست‌هایی مبنی بر اخراج آنها وادار می‌کنند. همانطور که چند سالی است در کشور ما این مطالبه شکل گرفته و جامعه به طور جدی خواهان برخورد دولت با این پدیده هستند.
نویسنده : مریم حسین زاده هنزایی
