به عنوان فرد صادر کننده چک، وقتی یک چک را صادر می‌کنید، به این معناست که تعهد می‌کنید مبلغ چک را در تاریخ معین شده در چک، در حساب خود موجود کنید تا فرد گیرنده چک بتواند آن را در تاریخ تعیین شده دریافت نماید. اما برخی افراد، ممکن است به هر دلیلی به نقد کردن چک در زمان مشخص شده توجه نکنند و بدون تضمین مالی کافی در حساب خود، چک را صادر کنند.
به گزارش پایگاه خبری توانا، قانونگذار با هدف کاهش چک های برگشتی ، برای چک های جدید (چکهای صیادی) در مراحل صدور چک ، دریافت چک و انتقال چک الزاماتی از جمله ثبت در یک سامانه اینترنتی که متعلق به بانک مرکزی است قرار داد .
به عبارت دیگر چک های صیادی علاوه بر امضا و تکمیل مندرجات در نسخه کاغذی و تحویل آن، می بایست در سامانه بانک مرکزی ثبت شوند. لازم به ذکر است که چک های قدیمی که در بازار هست و یا هنوز در دسته چک افراد هست و هنوز صادر نشده است نیاز به ثبت در سامانه ندارند .
به همین دلیل، در قوانین مربوط به صدور چک و برگشت آن، اقداماتی برای مواجهه با این مشکلات در نظر گرفته شده است.
در شرایطی که ابلاغیه قانونی به صادر کننده چک ارسال شده باشد، اما او در زمان مقرر به پرداخت مبلغ چک نپرداخته باشد، گیرنده چک میتواند درخواست صدور اجراییه چک را مطرح کند. در این حالت، گیرنده چک مجاز است با کمک مراجع قانونی اقداماتی مانند توقیف اموال یا جلب او را آغاز کند.
در این گزارش به 4 روش اقدام قانونی بر روی چک های برگشتی می پردازیم.
1_مراجعه به اداره ثبت اسناد و درخواست صدور اجرائیه چک :
برای اقدام از این طریق ابتدا می بایست به دفتر اسناد رسمی (دفترخانه) مراجعه کنید و تقاضای صدور اجراییه را ثبت نمایید .
سپس این درخواست از طریق دفترخانه ، به اداره ثبت (واحد اجرای اسناد رسمی) ارسال می گردد .در این روش اصل چک از شما گرفته میشود و به جای آن رسید داده می شود و صرفا می توانید علیه صادر کننده چک اقدام کنید .
بنابراین اگر چک شما ضامن یا ظهرنویس دارد و میخواهید علیه آنها هم اقدام کنید اقدام از طریق اجرای اداره ثبت روش مفیدی برای شما نمی باشد .
پس از صدور اجرائیه و ابلاغ به صادر کننده چک ، با درخواست شما، بدهکار را ممنوع الخروج می کنند . همچنین میتوانید با استعلام های سه گانه از بانک مرکزی ، پلیس راهور و سازمان ثبت اسناد و املاک و سایر استعلام ها ، دارایی های بدهکار را شناسایی و توقیف کنید.
در صورتیکه بدهکار چک ، اموالی داشته باشد ، اموالش توقیف می شود و پس از تعیین قیمت توسط کارشناس ، به مزایده عمومی گذاشته می شود . هر شخصی اعم از بدهکار و طلبکار می توانند در مزایده شرکت کنند و با پرداخت بالاترین قیمت ، مال توقیف شده را بخرند.
در عمل پیگیری چک برگشتی از طریق اداره اجرای اسناد رسمی اداره ثبت، مزایا و معایبی وجود دارد :
مزیت های درخواست اجراییه از طریق اداره اجرای اسناد رسمی
1-در اقدام از طریق اجرائیه اداره اجرای اسناد رسمی ، لازم نیست شما در ابتدا هزینه دادرسی سه و نیم درصدی دادگستری پرداخت کنید و هزینه اجرا، پنج درصد (نیم عشر) در انتها و از اموال بدهکار پرداخت می شود .
2- در این روش پس از طی مراحل اداری ، اجرائیه فورا صادر می شود و نیاز نیست منتظر رسیدگی دو مرحله قضایی و صدور حکم قطعی بمانید.
3-در روش اقدام از طریق اجراییه اسناد رسمی، اداره اجرا میتواند فوراً صادرکننده چک را ممنوع الخروج کند در صورتی که واحد اجرای احکام دادگاه ، صرفا بعد از صدور حکم قطعی و به درخواست کسی که حکم قطعی به نفعش صادر شده است، میتواند قرار ممنوع الخروجی صادر کند .در این حالت تا زمان صدور رای قطعی ممکن است مدت طولانی زمان برده شود.
معایب درخواست اجراییه از طریق اداره اجرای اسناد رسمی:
1- در اقدام از این طریق،اگر شخص بدهکار اموالی نداشته باشد ، نهایتا جلب و بازداشت نمی شود چرا که جلب کردن ، دستوری است که ماهیت قضایی دارد و دادگاه باید این دستور را بدهد و خارج از صلاحیت اداره اجرا و ثبت اسناد هست.
2-مطالبه خسارت تاخیر تادیه از طریق امکانپذیر نیست و فقط مبلغ اصل چک، از اموال بدهکار برداشته می شود . البته دارنده چک میتواند برای خسارت تاخیر تادیه جداگانه از طریق دادگاه اقدام کند.
3- اداره اجرای اداره ثبت فقط اموال صادرکننده چک را توقیف و به مزایده می گذارد و اگر چک ، دارای ضامن و یا ظهر نویس باشد ، نسبت به آنها در این طریق اقدامی نمیتوان انجام داد. البته به صورت جداگانه در مورد ضامن و یا ظهرنویس می توان به دادگاه مراجعه و اقدام نمود.
2_دادخواست مطالبه وجه چک از طریق دادگاه :
در این روش دادخواستی به خواسته مطالبه وجه چک به طرفیت مسئولین چک(صادرکننده_ظهرنویس_ضامن) مطرح می شود و پس از طی مراحل رسیدگی قضایی و قطعیت حکم ، اجرائیه صادر می شود .
در صورتیکه اموالی از بدهکار چک معرفی و توقیف شده باشد ، پس از کارشناسی از طریق مزایده فروخته می شود و مبلغ چک از آن محل برداشته می شود.
اگر مسئولین چک (صادرکننده ، ضامن و ظهرنویس) اموالی نداشته باشند که با فروش آن مبلغ چک را وصول کرد و از سوی دیگر نتوانستند ناتوانی در پرداخت و اعسار خود را اثبات کنند ،جلب و بازداشت می گردند.
در این روش خسارت تاخیر تادیه قابل مطالبه است و همچنین علاوه بر صادر کننده ، مبلغ چک را میتوان از ضامن و ظهرنویس مطالبه کرد . از مزیت های این روش این است که میتوانید اصل مبلغ چک ، خسارت تاخیر، دعوی علیه صادرکننده چک ، ضامن و ظهرنویس را در قالب یک دادخواست طرح کنید و نهایتا در صورتیکه مالی از آنها پیدا نشد و اعسار آنها اثبات نشد ، به استناد ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی ،دستور بازداشت و جلب آنها صادر و اجرا می شود اما از معایب این روش میتوان به هزینه سه و نیم درصدی دادرسی و مدت طولانی رسیدگی تا صدور حکم قطعی اشاره کرد.
نکته مفید این روش این است که شما میتوانید پیش از رسیدگی و صدور رای نهایی، اموال کلیه مسئولان چک را از طریق درخواست تامین خواسته بدون پرداخت خسارت احتمالی توقیف کنید . قانون، برای چک مزیت هایی قائل شده است . یکی از آنها ، امکان تامین خواسته بدون پرداخت خسارت احتمالی است .
3_دادخواست (درخواست) صدور اجراییه از طریق دادگاه :
این روش مخصوص چک های صیادی هست .هرچند که در رویه بعضی دادگاه ها دیده شده که این روش در مورد چک های قدیمی هم پذیرفته شده است .
در مورد چک صیادی شما میتوانید مستقیما از طریق دادگاه درخواست صدور اجراییه بدهید .
در این روش بدون اینکه رسیدگی قضایی دو مرحله ای برگزار شود ، مستقیما اجرائیه صادر می شود و سریعا پرونده اجرایی تشکیل می گردد و فورا اموال (خودرو ،ملک ، وجوه نقد در حساب بانکی) صادرکننده چک از پلیس راهور ، سازمان ثبت اسناد و املاک و بانک مرکزی شناسایی می گردد . همچنین در صورتیکه احتمال بدهید بدهکار اموال دیگری هم دارد می توانید درخواست استعلام های بیشتری نمایید . مثلا از بورس ، یا اداره ثبت شرکت ها سهام بدهکار را میتوان شناسایی و توقیف کرد.
از جمله مزیتهای این روش میتوان به هزینه دادرسی بسیار کم آن و صدور اجرائیه فوری بدون نیاز به طی مراحل رسیدگی قضایی اشاره کرد و مهمترین مزیت آن ، امکان جلب و بازداشت بدهکار چک است . در صورتیکه اموالی از صادرکننده چک پیدا نشود و نتواند ناتوانی در پرداخت (اعسار) خود را اثبات کند ، تا پرداخت مبلغ چک بازداشت و روانه زندان می شود.
از جمله معایب این روش می توان به این موارد اشاره کرد :
در این روش فقط می توان علیه صادرکننده چک دادخواست طرح کرد و نسبت به ضامن و ظهرنویس نمی توان از طریق این روش اقدام کرد و همچنین در این روش فقط در مورد اصل مبلغ چک اجرائیه صادر می شود و خسارت تاخیر پرداخت(خسارت تاخیر تادیه) از طریق این روش قابل مطالبه نیست .
البته می توان خسارت تاخیر تادیه و دعوی علیه ضامن و ظهرنویس را از طریق دادخواست به دادگاه طرح کرد.
4_شکایت کیفری به اتهام صدور چک بلا محل
قانونگذار برای اطمینان از اینکه چک هایی که صادر میشود پرداخت می شود ، تحت شرایطی مجازات حبس را پیش بینی کرده است. اگر چک شرایط ماده ۱۲ قانون صدور چک را نداشته باشد، کیفری محسوب می شود و از طریق کیفری قابل اقدام هست.
باید درنظر داشت چکی که برای پرداخت ، شرطی درآن درج شده است و یا بابت تضمین داده شده است و یا سفید امضا و یا وعده دار صادر شده باشد را نمی توان از طریق کیفری اقدام کرد.
در عرف معاملات تجاری کشور ما ، چک برای پرداخت های مدت دار صادر میشود و کمتر پیش می آید ، چک برای پرداخت در همان روز صادر شود.
ظاهر ماده ۱۲ قانون صدور چک، اصل را بر کیفری بودن چک قرارداده است ولی در رویه قضایی به دلیل عرفی که به آن اشاره شد ، چک را غیر کیفری تلقی میکند مگر اینکه اثبات شود که چک به روز صادر شده است .
در موارد اختلاف ، دادگاه موضوع را به کارشناس خط می فرستد تا معلوم شود تاریخ صدور و پرداخت یکی بوده است یا خیر.
با وجود چک های صیادی ، به دلیل اینکه زمان صدور و تاریخ پرداخت چک در سامانه صیاد ثبت می شود به راحتی این موضوع مشخص می گردد که چک به روز و یا برای تاریخ دیگری صادر شده است. بنابراین در مورد چک صیادی ، امکان اقدام کیفری بسیار پایین است، به جز موارد خاص اقدام از طریق شکایت کیفری توصیه نمی شود چرا که احتمال عدم موفقیت آن بسیار زیاد است.
بهترین روش اقدام قانونی روی چک چیست؟
فرض اول :اگر چک شما صیادی است و ضامن و ظهر نویس ندارد و از تاریخ آن مدت زیادی نگذشته است :
در این فرض، بهترین مسیر ، طرح دادخواست صدور اجراییه از طریق دادگاه می باشد.
فرض دوم : اگر چک شما صیادی است و ضامن و ظهرنویس دارد و یا از تاریخ آن مدت زیادی گذشته است :
در این فرض اقدام قانونی برای اصل مبلغ چک از طریق درخواست صدور اجراییه و همزمان اقدام از طریق دادخواست به دادگاه برای مطالبه اصل مبلغ و خسارت تاخیر تادیه چک از ضامن و ظهرنویس و مطالبه خسارت تاخیر تادیه از صادرکننده ، همگی در یک دادخواست است.
فرض سوم :اگر چک صیادی نیست و صادرکننده چک دارای اموال است :
در چنین فرضی اقدام قانونی روی چک از طریق درخواست اجرای چک از اداره اجرای اسناد رسمی سازمان ثبت و املاک کشور است و درصورتیکه چک ضامن و ظهرنویس دارد و یا از زمان صدور آن مدتی گذشته است ، همزمان پیشنهاد ارائه دادخواست از طریق طرح دادخواست به دادگاه در خصوص خسارت تاخیر تادیه از همه مسئولین چک و همچنین مطالبه اصل مبلغ از ضامن و ظهر نویس چک ضمن یک دادخواست است.
فرض چهارم : در صورتیکه بدهکار چک اموالی نداشته باشد و چک به روز (در همان روز برای پرداخت در همان روز)صادر شده و در متن آن عبارتی که نشان دهنده مشروط بودن یا تضمینی بودن چک باشد قید نشده باشد:
اقدام لازم در این فرض ، طرح شکایت کیفری به جرم صدور چک بلامحل است. در صورتیکه بدهکار چک اموالی داشته باشد ، اقدام کیفری توصیه نمی شود چون اثبات دارا بودن شرایط چک کیفری راحت نیست و بر فرض اثبات در سه مرحله دادسرا ، دادگاه بدوی و دادگاه تجدید نظر و محکومیت صادر کننده به حبس ، با پرداخت مبلغ چک و یک مجازات نقدی دیگر به دولت پرونده بسته می شود . هرچند موارد زیادی هم مشاهده شده که شخص به زندان می رود و مبلغ چک را پرداخت نمیکند و در آن زمانی اموالی از او برای توقیف باقی نمانده است. ولیکن اگر مسیر اقدام کیفری را پیش گرفتید یا با تامین خواسته کیفری (نه تامین خواسته حقوقی که در فرضهای قبلی بیان شد)، همزمان اقدام از طریق تامین خواسته حقوقی پیگیری های لازم را انجام دهید.
فرض پنجم : در صورتیکه چک صیادی نیست (شناسه یکتا ندارد) و بدهکار اموالی برای توقیف ندارد و چک جز مواردی که کیفری محسوب می شود نیست ، بهترین روش، اقدام دادخواست مطالبه وجه چک است چرا که نهایتا می تواند به دستور جلب و بازداشت بدهکار چک منتهی گردد.
جلب بدهکار چک :
بدهکار چک تا ۳۰ روز پس از ابلاغ اجرائیه فرصت دارد ، دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به (درخواست تقسیط مبلغ چک) به دادگاه صادرکننده اجراییه ارسال کند . در این صورت تا رسیدگی به دادخواست اعسار (تقسیط) بازداشت نمی شود . در صورتیکه ظرف ۳۰ روز دادخواست اعسار ندهد ، یا درخواست تقسیط (اعسار) توسط دادگاه پذیرفته نشود و یا پذیرفته شود ولی بدهکار چک اقساط را پرداخت نکند ، در همه این موارد بدهکار جلب و بازداشت می شود.
نویسنده : عاطفه فولادیان
مخقق و وکیل دادگستری
