توسعه اقتصادی که بر پایه استفاده بهینه و پایدار از منابع طبیعی استوار است، می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی و افزایش رفاه اجتماعی منجر شود. این نوع توسعه به حداقل رساندن اثرات منفی بر محیط‌زیست و بهبود شرایط اجتماعی نیز کمک می‌کند.
به گزارش توانانیوز، توسعه اقتصاد دریا محور (Blue Economy) به معنای استفاده پایدار و بهینه از منابع دریایی برای رشد اقتصادی، حفظ تنوع زیستی و کاهش تأثیرات منفی بر محیط زیست است. در مورد ایران و توسعه این نوع اقتصاد، می‌توان چند نکته کلیدی را مطرح کرد:
1. پتانسیل‌های اقتصادی دریایی ایران
سواحل طولانی: ایران با دارا بودن بیش از ۵۰۰۰ کیلومتر سواحل در دریای خزر و خلیج فارس، پتانسیل بالایی برای توسعه فعالیت‌های دریایی دارد.
منابع طبیعی: منابع غنی مانند ماهی، میگو، و سایر موجودات دریایی به همراه ذخایر نفت و گاز، می‌تواند پایه‌ای برای توسعه اقتصاد دریا محور باشد.
2. استراتژی‌های توسعه
پشتیبانی از صنعت شیلات: توسعه عملیات پایدار در شیلات، پرورش آبزیان و بهبود تکنیک‌های صید از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند باعث افزایش تولید و کاهش آسیب به محیط زیست شوند.
توسعه گردشگری دریایی: بهره‌برداری از جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی سواحل و جزایر ایرانی می‌تواند به درآمدزایی و ایجاد اشتغال کمک کند.
بهره‌برداری از جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی سواحل و جزایر ایرانی می‌تواند نقش مهمی در توسعه پایدار گردشگری و اقتصاد دریامحور ایفا کند. ایران به واسطه سواحل زیبا، فرهنگ غنی و جزایر متنوع خود، پتانسیل بالایی برای جذب گردشگران داخلی و بین‌المللی دارد. در ادامه به برخی از این جاذبه‌ها و روش‌های بهره‌برداری از آن‌ها می‌پردازیم:
جاذبه‌های طبیعی
سواحل زیبا:
سواحل خلیج فارس و دریای خزر دارای منظره‌های دیدنی و سواحل شنی مناسب برای تفریح و آرامش هستند.
توسعه امکانات تفریحی مانند کافه‌ها و رستوران‌ها در سواحل می‌تواند به جذب گردشگران کمک کند.
جزایر طبیعی:
جزایر کیش، قشم و هرمز به عنوان مقاصد گردشگری شهرت دارند و منابع طبیعی منحصربه‌فردی دارند که می‌توانند گردشگران را جذب کنند.
ورزش‌های آبی، غواصی، و تماشای حیات‌وحش دریایی از جمله فعالیت‌هایی هستند که می‌توان در این جزایر انجام داد.
تنوع زیست محیطی:
بررسی و حفاظت از اکوسیستم‌های دریایی و مناطق حفاظت‌شده مانند لاک‌پشت‌ها و مرجان‌ها می‌تواند به جذب گردشگران علاقه‌مند به طبیعت کمک کند.
جاذبه‌های فرهنگی
میراث فرهنگی و تاریخی:
سواحل و جزایر ایرانی دارای آثار تاریخی و فرهنگی بسیاری هستند، مانند قلعه‌ها و بناهای قدیمی که می‌توانند بخشی از گردشگری فرهنگی شوند.
برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای محلی مانند مراسم سنتی و نمایش‌های فرهنگی می‌تواند باعث جذب گردشگر شود.
غذاهای محلی:
معرفی غذاهای دریایی و محلی، که هر منطقه دارای غذاهای خاص خود است، می‌تواند به جذب گردشگران و تجربه‌های فرهنگی کمک کند.
برگزاری دوره‌های آموزشی برای گردشگران در مورد پخت و تهیه غذاهای محلی نیز می‌تواند جذاب باشد.
آداب و رسوم محلی:
آشنایی گردشگران با آداب و رسوم محلی، صنایع دستی و هنرهای سنتی می‌تواند به تجربه غنی‌تری برای آن‌ها تبدیل شود.
برگزاری کارگاه‌های صنایع دستی و نمایشگاه‌های محلی می‌تواند علاوه بر جذب گردشگر، به حمایت از هنرمندان محلی نیز کمک کند.
استراتژی‌های توسعه
زیرساخت‌های گردشگری:
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری مانند هتل‌ها، رستوران‌ها و مراکز تفریحی به تقویت صنعت گردشگری کمک می‌کند.
بهبود حمل‌ونقل و دسترسی به مناطق گردشگری نیز باعث افزایش ورود گردشگران خواهد شد.
آموزش و توانمندسازی محلی:
آموزش محلی‌ها در زمینه مهمان‌نوازی، خدمات گردشگری و راهنمایی می‌تواند به رشد پایدار صنعت گردشگری کمک کند.
ایجاد فرصت‌های شغلی در بخش گردشگری برای جوامع محلی و افزایش درآمد آن‌ها.
مدیریت پایدار:
توجه به حفاظت از محیط‌زیست و منابع طبیعی در برنامه‌ریزی‌های گردشگری، تضمین‌کننده توسعه پایدار و حفظ زیرساخت‌های طبیعی برای نسل‌های آینده خواهد بود.
ایجاد مناطق حفاظت‌شده و مدیریت صحیح زباله‌ها در مناطق گردشگری مهم است.
بهره‌برداری از جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی سواحل و جزایر ایرانی می‌تواند به توسعه پایدار گردشگری کمک کند و به رشد اقتصادی و اجتماعی مناطق ساحلی منجر شود. با توجه به برنامه‌ریزی دقیق و استراتژی‌های مناسب، ایران می‌تواند به یک مقصد محبوب گردشگری در سطح جهانی تبدیل شود.
توسعه بندرها و حمل‌ونقل دریایی: تقویت زیرساخت‌های بندری و حمل‌ونقل دریایی به منظور تسهیل تجارت و صادرات کالا می‌تواند به رشد اقتصادی کمک کند.
3. اثرات بر توسعه کشور
رشد اقتصادی: بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی می‌تواند به افزایش تولید ناخالص داخلی (GDP) و اشتغالزایی منجر شود.
حفظ محیط زیست: با مدیریت مناسب و پایدار منابع، می‌توان به حفظ اکوسیستم‌های دریایی کمک کرد.
کاهش فقر و عدم توازن: ایجاد فرصت‌های شغلی در مناطق ساحلی می‌تواند به کاهش فقر و بهبود کیفیت زندگی در این مناطق بیانجامد.
امنیت غذایی: توسعه فعالیت‌های دریایی می‌تواند به تأمین منابع غذایی و کاهش وابستگی به واردات کمک کند.
4. چالش‌ها و موانع
سیاست‌ها و قوانین ناپایدار: نیاز به چارچوب‌های قانونی و سیاست‌های واضح برای حمایت از توسعه اقتصاد دریا محور وجود دارد.
آموزش و مهارت: نیاز به آموزش تخصصی در زمینه‌های مختلف مانند شیلات، گردشگری و حمل‌ونقل دریایی است.
توجه به محیط زیست: اهمیت مدیریت درست منابع و توجه به جنبه‌های زیست‌محیطی در تمام مراحل توسعه.
مدیریت درست منابع و توجه به جنبه‌های زیست‌محیطی در تمام مراحل توسعه به دلایل متعددی از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه به برخی از این دلایل اشاره می‌شود:
پایداری منابع طبیعی
مدیریت هوشمندانه منابع طبیعت، از جمله منابع دریایی، به حفظ و بازسازی این منابع کمک می‌کند. با رعایت اصول مدیریت پایدار می‌توان از کاهش ذخایر طبیعی و نابودی اکوسیستم‌ها جلوگیری کرد. این امر نه تنها به نسل‌های آینده امکانات می‌دهد، بلکه شرایط مناسب برای توسعه پایدار را فراهم می‌کند.
حفاظت از تنوع زیستی
تنوع زیستی به سلامت و پایداری اکوسیستم‌ها کمک می‌کند. مدیریت منابع باید به گونه‌ای طراحی شود که به حفظ و ارتقاء تنوع گونه‌ها و اکوسیستم‌های دریایی توجه ویژه داشته باشد. از بین رفتن زیستگاه‌ها و انقراض گونه‌ها می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای محیط‌زیست و جوامع انسانی داشته باشد.
کاهش آلودگی و حفظ کیفیت محیط زیست
مدیریت منابع با هدف کاهش آلودگی‌های ناشی از صنعت، کشاورزی و سایر فعالیت‌های انسانی از اهمیت بالایی برخوردار است. کنترل آلودگی آب، خاک و هوا می‌تواند به حفظ کیفیت زندگی انسان‌ها و بهبود سلامت عمومی جامعه کمک کند.
مقابله با تغییرات اقلیمی
تغییرات اقلیمی و تأثیرات آن بر محیط‌زیست یک چالش جهانی است. مدیریت درست منابع و توجه به جنبه‌های زیست‌محیطی می‌تواند به کشورهای مختلف کمک کند تا به طور موثری با این چالش‌ها مقابله کنند. طرح‌ها و سیاست‌های مدیریت منابع باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که به افزایش تاب‌آوری در برابر آثار منفی تغییرات اقلیمی و طبیعی کمک کنند.
توسعه اقتصادی پایدار
توسعه اقتصادی که بر پایه استفاده بهینه و پایدار از منابع طبیعی استوار است، می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی و افزایش رفاه اجتماعی منجر شود. این نوع توسعه به حداقل رساندن اثرات منفی بر محیط‌زیست و بهبود شرایط اجتماعی نیز کمک می‌کند.
افزایش آگاهی عمومی و مشارکت اجتماعی
مدیریت صحیح منابع نیاز به آگاهی و مشارکت عمومی دارد. آموزش جوامع محلی درباره اهمیت حفاظت از محیط‌زیست و نحوه استفاده پایدار از منابع می‌تواند به تغییر رفتارها و ارتقاء موفقیت سیاست‌ها و طرح‌های مدیریتی کمک کند.
حفظ حقوق و منافع جوامع محلی
مدیریت منابع باید به نیازها و حقوق جوامع محلی توجه داشته باشد. این امر به معنی مشارکت جوامع در فرآیند تصمیم‌گیری و بهره‌مندی عادلانه از منافع ناشی از منابع است، که می‌تواند به تقویت هویت فرهنگی و اجتماعی آن‌ها کمک کند.
مدیریت درست منابع و توجه به جنبه‌های زیست‌محیطی نه تنها به توسعه پایدار کمک می‌کند، بلکه بر کیفیت زندگی انسان‌ها تأثیرگذار است. این رویکرد به رعایت اصول اخلاقی و اجتماعی در راستای حفاظت از محیط‌زیست و تأمین حیات سالم برای نسل‌های آینده می‌انجامد. نتایج مثبت این نوع مدیریت، فراتر از مرزهای جغرافیایی و سیاسی است و به همه جهانیان مرتبط می‌شود.
ابلاغ سیاست‌های کلی توسعه دریامحور از سوی رهبر معظم انقلاب که در اجرای بند یک اصل یکصدودهم قانون اساسی انجام شد، فصل نوینی را در حوزه اقتصاد دریامحور باز کرد و امیدها را نسبت به استفاده از اقتصاد دریا افزایش داد. حال امیدواریم با توسعه اقتصاد دریامحور بتوان نسبت به ایجاد اشتغال پایدار در استان‌های دریامحور و افزایش ارز آوری اقدام شود.
توسعه اقتصاد دریا محور می‌تواند فرصتی عالی برای ایران باشد تا منابع دریایی خود را به طور پایدار مدیریت کند و به رشد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی کمک کند. استفاده مؤثر از این پتانسیل‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، مدیریت هوشمند و همکاری بین‌سازمانی است.
حوزه اقتصاد دریا فراتر از مواردی از قبیل شیلات و گردشگری دریایی بوده و براین اساس مستلزم ظهور و حمایت از صنایع مرتبط با آب و دریا و از جمله حمل و نقل دریایی، گردشگری دریایی، تا انرژی‌های تجدیدپذیر، آبزی پروری و شیلات، بیوتکنولوژی دریایی، زیست هواشناسی و معدنکاری دریایی است.
اقتصاد دریامحور، راهبردی اساسی، توسعه‌ای و کنشگرا و در نهایت تحول آفرین است چرا که در سطح بالایی نهادها و سازمان‌های زیادی را درگیر می‌کند و این روزها در اولویت کاری دولت چهاردهم نیز قرار گرفته است.
اقتصاد دریامحور از ابتکارات اصلی برنامه هفتم توسعه بوده و در این بین توسعه مَکُران به عنوان یک ابرپروژه توسعه منطقه‌ای کشور و تبدیل آن به کانون جدید اقتصاد ملی با توسعه زیرساخت‌های بندری، ریلی، لجستیکی و ایجاد سکونتگاه‌ها و شهرهای جدید یکی از اصلی‌ترین راهکارهای پیشنهادی برای گذر از اقتصاد خشکی‌محور تاریخی کشور به اقتصاد دریامحور در آینده نزدیک است.
نویسنده : مریم حسین زاده هنزایی
