احتمالاً به یاد داریم که در گذشته در میهمانی ها و جمع های خانوادگی، کودکان نقش مؤثری داشتند!
سر و صدا و حیغ و فریاد، بالا و پایین پریدن، شوت و پرتاب کردن وسایل، دعوا کردن بر سر اسباب بازیها و … جزء ثابت همه ی این جمعها بود. و در این بین، گاهی فردی از بین بزرگترها پیدا میشد که داوطلب بازی با بچه ها و سرگرم کردن آنان بود. مسلماً فداکارترین و قویترین فرد در آن جمع، همان شخصی بود که از شنیدن بحثهای شیرین تحلیل سیاسی_دینی_اقتصادی شوهرعمه ها و شوهرخاله ها یا از شنیدن غیبتهای دست اول زن عموها و زن داییها می گذشت و به بازی با بچه ها می پرداخت و انرژی بالای کودکان را به صورت هدفمند، مدیریت می کرد و باعث میشد که سایر افراد با خیال راحتتری به گفتگو بپردازند.
به گزارش توانانیوز، اما متأسفانه امروزه کمتر با چنین پدیده ای مواجه هستیم. یعنی کمتر اتفاق می افتد که در میهمانی ها کودکان شلوغ و پرسروصدا ببینیم! دیگر کودکان سرگرمی جذابتری پیدا کرده اند و ساعتها با موبایل و تبلت و امثال آن مشغولند و دیگر از جای خود تکان نمی خورند!
شاید در ظاهر اتفاق خوبی باشد. چرا که باعث میشود سروصدای کمتری ایجاد میشود و بزرگترها راحتتر به بیان تحلیل های خبری و غیبتهای خود بپردازند!
ولی در بلندمدت و برای آینده ی کودکان، اتفاق خوبی رقم نمی خورد.
وقتی از وابسته شدن کودکان به دنیای دیجیتال صحبت می کنیم منظورمان، استفاده ی بیش از حد و نگاه کردن زیادی به هرگونه صفحه نمایش است. یعنی گوشی موبایل، تبلت، آیپد، رایانه، لبتاب، تلویزیون و هرچیز مشابه آن. فرقی هم نمی کند آنچه که تماشا یا بازی میکند ساخت داخل باشد یا خارج، فارسی باشد یا به زبانی دیگر. در هر صورت دارای آثار نامطلوبی بر رشد کودکان خواهد بود.
این آثار نامطلوب عبارت اند از:
1-تأخیر و محدودیت حرکتی:
صفحه های دیجیتال به حدی جذاب اند که وقتی کودک، مشغول آنها می شود دیگر علاقه ی چندانی به بازیهای حرکتی نظیر دویدن، پریدن و شوت کردن و … نشان نمی دهد و در نتیجه وابستگی بیش از حد او به دنیای دیجیتال باعث میشود که مهارتهای حرکتی او روز به روز ضعیفتر شود و از آنجایی که هر مرحله ی حرکتی، مقدمه ای برای مرحله ی بعدی است، پس کودک دچار تأخیر حرکتی خواهد شد. یعنی مهارتهای حرکتی او مطابق سن تقویمی او نبوده و به خوبی سایر کودکان همسال طبیعی خود نخواهد بود.
موضوع مهمتر این است که رشد حرکتی، تأثیر بسیار مهمی بر رشد ذهنی و یادگیری کودک دارد. کودکی که به قدر کافی حرکت نکرده و تکامل حرکتی پیدا نکرده باشد تمرکز و یادگیری ضعیفتری خواهد داشت.
2-نقایص یادگیری و عمکردی:
کودک وابسته به دنیای دیجیتال، تمرکز کافی ندارد و درنتیجه هنگام بازی های دیگر یا انجام کارها، زود خسته میشود و رها میکند. و همانطور که میدانیم یادگیری هر مهارتی با تکرار کردن اتفاق می افتد. وقتی که کودک، تمرکز و تحمل تکرار فعالیتی را ندارد در نتیجه یادگیری هم اتفاق نمیافتد. حتی کودک در انجام کارهای شخصی و فعالیتهای روزمره ی زندگی هم به سمت مستقل شدن نمی رود. به طور کلی، انجام کارهای دیگری غیر از دنیای دیجیتال، برای او هیچ جذابیت و معنی خاصی ندارد بنابراین تلاشی هم برای آن نمیکند.
3-نقص در روابط اجتماعی:
کودک به جای آن که با دیگران، بازی و تعامل کند و مناسبات گروهی و ارتباطی را بیاموزد، مشغول دنیای دیجیتال بوده بنابراین تجربه ی کافی ندارد و از نظر اجتماعی ضعیف است.
از سوی دیگر به خاطر نقص در مهارتهای حرکتی، نسبت به همسالانش حالاتی از خامحرکتی و دست وپاچلفتی بودن نشان میدهد که این موضوع میتواند خودباوری کودک را کاهش داده و او را بیش از پیش، از جمع گریزان نماید. درواقع هویت کودک تنها در دنیای دیجیتال شکل میگیرد و بیرون از آن برای خود، نقشی قائل نخواهد بود.
دقت کنیم مواردی که گفته شد توصیف شدیدترین حالت آن بود. بسته به میزان وابستگی و سن کودک، نوع و شدت این آثار میتواند متفاوت باشد. مسلمأ هرچه سن کودک، کمتر باشد و ساعات بیشتری را به دنیای دیجیتال بپردازد، آثار منفی بیشتری شامل او خواهد شد.
و در آخر به چند نکته ی مهم اشاره میکنیم که باعث کاهش و به حداقل رساندن تأثیرهای نامطلوب گفته شده بر کودکان میشود.
1-دقت کنیم که دنیای دیجیتال بسیار جذاب است و به راحتی، فرد را وابسته میکند. بهتر است از ابتدا جلوی وابسته شدن کودک را بگیریم و موقعیتی فراهم کنیم که از جذابیتهای بازیهای دیگر به ویژه بازیهای حرکتی لذت ببرد.
2-اگر کودکی داریم که وابسته به دنیای دیجیتال شده است، هرچه زودتر برای رفع آن اقدام کنیم. دقت کنیم که قطع کردن ناگهانی آن، سرزنش و تحقیر کودک، مرور هرروزهی آثار نامطلوب دنیای دیجیتال برای کودک، به زور گرفتن از او و امثال آن راهکارهای مناسبی نیستند و بدتر میتواند موجب لجکردن کودک شود. بهتر است که زمان استفادهی کودک را به تدریج کاهش دهیم. و برای زمانی که او را از دنیای دیجیتال خارج میکنیم حتماً جایگزین جذابی معرفی کنیم که کودک را مشغول و سرگرم کند. نمیشود که به طور ناگهانی، این سرگرمی بسیار جذاب را از او بگیریم و توقع داشتهباشیم خودش با خودش مشغول شود و کاری به کار ما هم نداشته باشد!
3-باید اجازه بدهیم که کودکان، حرکت و سروصدا کنند و خانه را به هم بریزند! این کار برای رشد صحیح کودک، لازم و ضروری است. نباید برای ساکت کردن کودک و جلوگیری از به همریختن خانه، کودک را با تلویزیون و گوشی، بیحرکت کنیم. شاید نامرتب شدن خانه ناخوشایند باشد اما ایجادشدن نقص در رشد و آیندهی کودک، قطعاً ناخوشایندتر است.
4-با کودکان، بازی کنیم. غالباً والدینی که حوصلهی بازیکردن با بچهها را ندارند خواسته یا ناخواسته کودک را به سمت دنیای دیجیتال سوق میدهند. بازی کردن با کودک، علاوه بر این، آثار مثبت دیگری هم دارد. پدر و مادری که گاهی با کودکان خود بازی میکنند معمولاً فرزندان خوشرفتارتر و دستورپذیرتری دارند که کمتر لجبازی میکنند. والدینی که هیچگاه با کودک، بازی نمیکنند و اگر هم کنند با زور و اکراه، انجام میدهند، شبانهروز، در حال دستور دادن و امر و نهی به کودک هستند و کودک هم انگیزهای برای عمل به این دستورها ندارد.
بازیکردن با کودک در خانه یا حیاط یا پارک یا هر محیط مناسب دیگری، قابل انجام است.
5-در سنین پایین برای کودک، گوشی یا تبلت خریداری نشود. یعنی طوری نباشد که کودک، خود را مالک آن وسیله بداند. زیرا در این صورت، جداسازی کودک از آن وسیله دشوارتر خواهد بود. و در بین بازیهای دیجیتال، کنسولهای بازی که به تلویزیون خانه وصل میشوند بهتر از گوشی و تبلت هستند. چرا که در معرض دید والدین بوده و نظارت و مدیریت بر آن راحتتر است.
6-بهتر است مهارتهای حرکتی و مستقل بودن کودک در انجام کارها مورد تشویق و تعریف و تحسین قرار بگیرد تا انگیزه ی بیشتری برای انجام آنها پیدا کند. توانایی کودک در کار کردن با موبایل، نیازی به تحسین ندارد.
معمولاً والدین عادت دارند وقتی که کودک، مثلاً کار شخصی خودش را به طور مستقل انجام میدهد واکنش چندانی نشان نمیدهند اما اگر کودک بتواند یک فایل را در گوشی، پیدا کند همه جا از توانایی بالای او در کار با گوشی، تعریف و تمجید میکنند. در نتیجه کودک، انگیزه ی بیشتری برای ور رفتن با گوشی پیدا کرده و احتمال وابستگی مجازی او بیشتر خواهد بود.
هدف از نوشتن این مطالب، ایجاد آگاهی بیشتر در والدین است تا مراقب کودکان باشیم. کودکانی که از سن پایین، وابسته به دنیای دیجیتال باشند، در آینده افراد مفیدی برای خود و خانواده و جامعه نمیشوند. اگرچه عواملی مختلفی مثل خانههای کوچک آپارتمانی، اشتغال و در نتیجه خستگی هر دو والد و بسیاری از عوامل دیگر، موجب این مسائل شده اما بهتر است که برای مدیریت این موضوع، حداکثر تلاش خود را به کار ببندیم و فرزندان خود را نجات دهیم.
نویسنده : مرتضی شمسیان نورسته
محقق و مدرس و کاردرمانگر
