فاجعه خاموش در هرمز ادامه دارد
جزیره هرمز، این نگین رنگین خلیج‌فارس، در سکوت مسئولان، زیر پای گردشگران و سودجویان، خاکِ میلیون ساله‌اش را از دست می‌دهد.
خبرگزاری مهر، مجله مهر: جزیره هرمز که به‌واسطه خاک‌های سرخ، نقره‌ای و رنگارنگ خود یکی از شگفتی‌های زمین‌شناسی ایران به‌شمار می‌رود، سال‌هاست قربانی تخریب‌های پنهان و مکرر شده است. خاک‌هایی که حاصل میلیون‌ها سال فعل و انفعالات طبیعی‌اند، حالا با سرعتی نگران‌کننده از بستر جزیره جدا شده و به دست سودجویان و ناآگاهان، به نابودی نزدیک شده‌اند.
خاکی که تاریخ دارد
خاک‌های رنگی هرمز نه فقط جلوه‌ای بصری و جاذبه‌ای گردشگری‌اند، بلکه ارزش زمین‌شناسی و بوم‌شناسی بالایی دارند. به گفته کارشناسان، شکل‌گیری لایه‌هایی از خاک سرخ و نقره‌ای در این جزیره، صدها هزار سال زمان برده و جزئی از هویت زیست‌محیطی، بومی و حتی اقتصادی جزیره محسوب می‌شود.
خاک‌های سرخ غنی از اکسید آهن‌اند و در صنایع مختلف از رنگ‌سازی تا آرایشی به‌کار گرفته می‌شوند. اما مشکل زمانی آغاز شد که این خاک‌ها، به‌جای بهره‌برداری اصولی و کنترل‌شده، به‌صورت بی‌رویه و گاه مخفیانه، از بستر جزیره خارج شدند.
خاک‌دزدی؛ پدیده‌ای نگران‌کننده
پدیده‌ای که فعالان محیط‌زیست از آن با عنوان «خاک‌دزدی» یاد می‌کنند، سال‌هاست در هرمز جریان دارد. از گردشگرانی که برای یادگاری خاک با خود می‌برند گرفته تا افرادی که در پوشش تور گردشگری، دست به برداشت گسترده خاک می‌زنند. در برخی گزارش‌ها، مواردی از انتقال خاک با وانت و حتی کامیون ثبت شده است. این در حالی است که هیچ نظارت مؤثری بر ورود و خروج خاک از جزیره وجود ندارد و بازرسی‌ها، محدود و اغلب موسمی‌اند.
نقش کمرنگ سازمان محیط‌زیست
با وجود هشدارهای مکرر رسانه‌ها و کارشناسان، سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور و اداره‌کل استان هرمزگان تا کنون اقدام مؤثری برای کنترل این روند نداشته‌اند. نه قوانین بازدارنده به‌صورت جدی اجرا شده، نه امکانات کافی برای نظارت در اختیار یگان‌های حفاظت قرار گرفته است.
رضا اسلامی، فعال محیط‌زیست جنوب کشور در گفت‌وگو با مهر می‌گوید: «ده سال است درباره خطر نابودی خاک‌های هرمز هشدار می‌دهیم. وقتی سواحل نقره‌ای تقریباً از بین رفتند، تازه مسئولان یادشان افتاد خاک‌ها را از مردم پس بگیرند. این یعنی ما فقط پس از بحران، به فکر می‌افتیم.»
فراخوان پُست خاک؛ یک راهکار دیرهنگام
در روزهای اخیر، اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست هرمزگان از مردم و گردشگرانی که در گذشته خاک هرمز را با خود برده‌اند خواست تا در صورت تمایل، آن را بازگردانند. بسته‌بندی‌هایی با عنوان «بازگشت خاک نقره‌ای به جزیره هرمز» در پویشی داوطلبانه از شهروندان تحویل گرفته می‌شود.
گرچه این اقدام از منظر فرهنگی قابل تحسین است، اما به باور کارشناسان، برای جبران خسارات واردشده به خاک جزیره، به هیچ‌وجه کافی نیست. طبیعت را نمی‌توان با بسته‌های پستی بازسازی کرد؛ بلکه نیاز به قوانین قوی، نظارت دائم، و آموزش عمومی گسترده دارد.
تبعات بلندمدت تخریب خاک
تخریب خاک تنها یک زیان زیبایی‌شناختی نیست. این آسیب‌ها منجر به از بین رفتن پوشش گیاهی بومی، افزایش فرسایش، تغییر در ساختار رطوبتی خاک و حتی کاهش جذابیت گردشگری در بلندمدت می‌شود. بافت خاص خاک هرمز، در صورت برهم خوردن تعادل طبیعی، دیگر قابل بازسازی در کوتاه‌مدت نخواهد بود.
به گفته زمین‌شناسان، بازیابی لایه‌های معدنی هرمز، ممکن است صدها سال به طول انجامد. در نتیجه، هر کیسه خاکی که از این جزیره خارج می‌شود، نه فقط جرم زیست‌محیطی، بلکه نوعی تخریب دائمی به شمار می‌آید.
آینده‌ی نامشخص
در حالی‌که مسئولان وعده پیگیری قضائی برداشت‌های غیرمجاز را می‌دهند، هنوز آماری شفاف از میزان خاک خارج‌شده، تعداد متخلفان بازداشت‌شده یا برنامه‌های اجرایی برای حفاظت از خاک‌های باقی‌مانده منتشر نشده است.
اکنون جزیره هرمز، این سرمایه طبیعی ملی، نیازمند اقداماتی فراتر از فراخوان‌های نمادین است. قانونی‌شدن ممنوعیت خروج خاک، نصب ایست‌های بازرسی دائم در اسکله، آموزش به گردشگران و تجهیز یگان‌های محیط‌زیست، تنها بخشی از اقداماتی است که می‌تواند جلوی فاجعه بیشتر را بگیرد.
شاید وقت آن رسیده باشد که به گفته یکی از بومیان جزیره بیشتر فکر کنیم: «ما به جزیره‌مان باختیم؛ چون کسی باور نکرد خاک هم می‌تواند دزدیده شود.»
