غلامعلی حقانی‌نسب *

اکنون نرخ‌های سود مصوب و قانونی کشور رعایت نمی‌شود و رقابتی که میان بانک‌ها در افزایش نرخ سود وجود دارد موجب شده تا نقدینگی از سیستم بانکی خارج نشود و تنها از بانکی به بانک دیگر منتقل شود.

برخی از بانک‌ها به دلیل همین رقابت ناسالم و جنگی که در نرخ سود به راه انداخته‌اند امکان بیشتری برای ارایه تسهیلات دارند و طبیعی است که بانک‌هایی که رفتار قانونی‌تری هم دارند توان تسهیلات‌دهی کمتری نیز دارند.

این شرایط منجر به خلق نقدینگی گسترده شده که موثر هم نیست، چون فریز شده است. واقعیت این است که نرخ بهره واقعی در کشور ما به حدود 28 درصد رسیده است.

منطق اقتصادی برای تطابق نرخ تورم و سود بانکی وجود ندارد. ایران دارای تورم بلندمدت است و 77 درصد نقدی در کشور در قالب سپرده‌های بانکی جمع و فریز شده است.

‌ بررسی آمارها نشان می‌دهد بخش عمده سپرده‌های بانکی از سه و شش ماهه تا دو ساله بوده و کمتر از 20 درصد نقدینگی سپرده جاری است.

نرخ بهره در دنیا ابزاری برای جمع‌آوری سپرده جاری است تا سرعت گردش پول مخرب کم شود.نرخ بهره بالا در ایران کشش لازم را برای کنترل تورم ندارد. سیستم بانکی کشور معیوب است و بیش از 80 درصد نقدینگی سپرده‌هایی شده که با احتساب نرخ سود، خود به خود نقدینگی خلق می‌کند.

سپرده‌های بانکی و نرخ سودی که به آنها تعلق می‌‌گیرد روزانه سه هزار میلیاردتومان نقدینیگ خلق می‌کنند. بانک‌ها می‌توانند از این کاهش نرخ سود سپرده افزایش سرعت گردش پول را به دنبال دارد،بانک‌‌ها مایل نیستند که این اتفاق به وجود آید. اگر هزینه پول افزایش یابد تولید می‌تواند رونق بگیرد.

در بسیاری از کشورهای توسعه یافته حدود 80 درصد نقدینگی جاری است اما در کشور ما برعکس بوده و بخش عمده نقدینگی سپرده مدت‌دار و فریزشده است به همین دلیل اگر حتی نرخ سود سپرده افزایش یابد نقدینگی جاری به سمت سپرده درازمدت نمی‌رود چون افراد برای گذران زندگی به آن احتیاج دارند.

‌ 80 درصد نقدینگی کشور سپرده‌مدت‌دار و سرمایه‌گذاری است و تنها 20 درصد در حساب جاری قرار دارد و به طور معمول مردم یا بنگاه‌های اقتصادی برای هزینه‌های جاری و حقوق کارکنان آن را هزینه می‌‌کنند.

پیشنهاد نرخ‌های سود بانکی بالاتر، جنگ نرخ‌ها را به راه انداخته است و این در حالی است که بانک‌ها عملکرد مناسبی هم در ارایه تسهیلات بانکی به بخش‌های واقعی و مولد اقتصادی ندارند.

بانک‌ها بر بدن هم خش می‌اندازند و تلاش می‌کنند تا پول را بلوکه کنند. این شرایط منجر به کمبود منابع شده است. بانک‌ها از روش‌های مختلف تلاش می‌کنند تا پول را در مجموعه خود نگه دارند و حتی صندوق‌های سرمایه‌گذاری و غیره آنها نیز در تلاش برای جذب منابع به بانک خود هستند.

در شرایط وجود نهاد ناظر بانکی و بازار بین‌بانکی که همه بانک‌ها در آن عضو هستند تخلفات کنونی در حال انجام است،‌ بانک‌ها در عدم تامین منابع برای بخش‌های تولیدی به اقتصاد ظلم کرده‌اند در حالی که بانک‌ها اصلا نباید کار سرمایه‌گذاری کنند و تسهیلاتی هم که می‌دهند هزینه تولید را افزایش می‌دهد.

در بسیاری از کشورهای جهان نرخ سود بانکی به 2 تا 3 درصد رسیده است، در این کشورها با رسیدن به شرایط باثبات نرخ بهره‌ها به عقب برمی‌گردد و کاهش می‌یابد اما در کشور ما نه بانک مرکزی و نه بانک‌ها حساسیتی بر نرخ سود بانکی ندارند و هیچ‌گاه هم این نرخ‌ها به عقب بازنگشته است.

بزرگترین اشتباه دولت‌ها این است که هیچ برنامه‌ای برای اینکه سیاست‌های شفاف پولی و مالی وجود داشته باشد را در دستور کار قرار نداده‌‌اند و مشخص نیست که چه تصمیم درازمدت یا میان‌مدتی برای نرخ سود وجود ندارد.

سپرده‌ها در سایر کشورها به جای بانک در صندوق‌های با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری یا اوراق سرمایه‌گذاری می‌شود، بیش از 60 درصد نقدینگی در کشورهای توسعه یافته جاری بوده و سپرده‌ای است که به آن سود تعلق نمی‌گیرد. رویه‌های غلط در سیستم بانکی یکی از مشکلات اساسی در اقتصاد ایران است.

از سه موتور خلق نقدینگی یکی در سیستم بانکی و دو موتور در بانک مرکزی و دولت است که موجب می‌شوند نقدینگی با روندی رو به تزاید همراه باشد و این در حالی است که در آمارها، ادعاها و اظهارنظرها، صحبت از کنترل رشد نقدینگی مطرح است.

رشد نقدینگی در کشور هنوز هم در نرخ‌های 35 تا 39 درصد است.

*کارشناس مسائل اقتصادی