مجمع جهانی اقتصاد 2023 در حالی برگزار شد که قریب یک سال از حمله نظامی روسیه به اوکراین می‌گذرد. جنگی که نه تنها دست کم ده ها هزار کشته برجای گذاشته و نزدیک به 8 میلیون پناهجو را روانه سراسر اروپا کرده بلکه بحران های جهانی را نیز تشدید کرده است.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری توانا، تغییرات ژئوپلتیکی جهانی، افزایش قیمت انرژی، اختلال در زنجیره تامین، متزلزل شدن بازارهای مالی و تشدید بحران آب و هوایی، از جمله مهمترین پیامدهای این جنگ بود که اجلاس داووس 2023 به آنها پرداخته است. در میان همه این پیامدها، می‌توان پیامدهای ژئوپلیتیکی را ریشه‌ای‌ترین و عمیق‌ترین پیامد جنگ روسیه و اوکراین قلمداد کرد که دامنه و تأثیر آن بسیار بسیاری از مناطق جهان و به خصوص آسیب‌پذیرترین کشورها را درنوردیده است.
همانطور که در گزارش ریسک‌های جهانی مجمع جهانی اقتصاد در سال 2023 اشاره می‌شود، پیامدهای این تغییرات ژئوپلتیکی به اندازه‌ای است که منادی شروع دوره‌ای مخرب و ویرانگر در تاریخ بشر است. شروع این جنگ نه تنها اتحادیه اروپا را با چالش‌ها و بحران‌های اقتصادی و سیاسی بی‌سابقه‌ای مواجه ساخت، بلکه پیامدهای نامطلوب قابل توجهی بر تمام اقتصادهای جهان داشته و بحران‌های غذا و انرژی را که با همه‌گیری کووید-19 آغاز شده بود تشدید کرد و چند دهه تلاش سازمان‌های جهانی برای حل پایدار این مسائل را ناکام گذاشت.
در تازه‌ترین گزارش‌ها کشورسومالی که برای تأمین 90 درصد از گندم خود به روسیه و اوکراین متکی است، دچار قحطی شده و برای اولین بار در صدر فهرست پیگیری بحران کمیته بین‌المللی نجات قرار دارد.
جنگ اقتصادی؛ حلقه کلیدی داووس
جنگ اقتصادی امریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه که یکی از موضوعات اصلی پنجاه و سومین اجلاس داووس نیز بود را می‌توان حلقه کلیدی و نقطه عطفی در پیامدهای ژئوپلتیکی جنگ روسیه و اوکراین قلمداد کرد.
کشورهای غربی که تحت فشار افکار عمومی خسته از جنگ‌های فرامرزی بدون نتیجه در برابر روسیه دو گزینه مشارکت در یک فرآیند دیپلماتیک یکنواخت برای حل و فصل مناقشه در اوکراین یا تشدید جنگ اقتصادی علیه روسیه را بیشتر نداشتند به ناچار گزینه دوم را انتخاب کردند اما برخلاف تصور غربی‌ها، تصاحب بلاعوض نیمی از ذخایر ارزی روسیه و قطع ارتباط چندین بانک روسی از سیستم سوئیفت منجر به فروپاشی مالی در روسیه نشد چرا که نه تنها اکثر کشورهای مستقل تصمیم گرفتند خود را از جنگ اقتصادی علیه روسیه جدا کنند بلکه کشورهای اروپایی به عنوان متحد استراتژیک امریکا که هیچ جایگزینی برای انرژی روسیه (بیشتر در مورد گاز طبیعی) نداشتند به ناچار برای خرید گاز طبیعی روسیه مجبور شدند بهای گاز طبیعی را با روبل بپردازند و همین اقدام باعث تقویت ارزش روبل در بازارهای جهانی شد.
قطع صادرات گاز روسیه به کشورهای اروپایی به منزله یک جنگ اقتصادی تمام عیار برای کشورهای اروپایی نیز بود و پیامدهای ژئوپلتیکی بی‌سابقه‌ای برای اتحادیه اروپا در پی داشت چرا که افزایش قیمت انرژی و به تبع آن افزایش هزینه تولید، اقتصاد تهاجمی کشورهای اروپایی نظیر آلمان را به نسبت رقبایی چون چین و ژاپن آسیب‌پذیرتر کرد بلکه این تضعیف اقتصاد کشورهای اتحادیه اروپا، مرکزیت رهبری سیاسی و قدرت نظامی امریکا را در امنیت اروپا تقویت، افسانه استقلال استراتژیک کشورهای اروپایی را بیش از همیشه تضعیف و آنها را به شرکاء و متحدان قابل اعتمادتر برای امریکا تبدیل کرد.
جمع‌بندی
مجمع جهانی اقتصاد در داووس که از دیرباز نماد جهانی شدن و بر این فرض استوار بود که تجارت بیشتر آزادی بیشتری را به ارمغان می آورد، اکنون در زیر سایه تغییرات ژئوپلتیکی جنگ روسیه و اوکراین، تشدید تنش‌های بین امریکا و چین، خیزش ناسیونالیسم و حمایت‌گرایی اقتصادی و بحران‌هایی نظیر همه‌گیری کووید-19، رشد نابرابری و سیاست خارجی تهاجمی کشورهای روسیه و چین مواجه شده است که بیش از پیش زنگ خطر را برای نظام سرمایه‌داری و جهانی شدن اقتصاد به صدا درآورد.
این جنگ همچنین ناامنی غذایی را که تغییرات آب و هوایی قبلاً در سراسر آفریقا و جاهای دیگر ایجاد کرده بود، تشدید کرده است. تقلا در اروپا برای منابع جدید انرژی برای جایگزینی نفت و گاز روسیه را افزایش داد و باعث تعدیل بلندپروازی‌های محیط‌زیستی آنها در زمینه تغییرات اقلیمی و دستیابی به بی‌طرفی آب و هوایی شد.
همانطور که «بورژه برند» وزیر امور خارجه سابق نروژ و رئیس اجلاس اخیر داووس اشاره کرد پنجاه و سومین نشست سالانه داووس در پیچیده‌ترین پس زمینه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک دهه‌های اخیر و در حالی برگزار شد که حمله روسیه به اوکراین علاوه بر ایجاد بزرگ‌ترین بحران پناهجویان از زمان جنگ جهانی دوم و کشته و زخمی شدن ده‌ها هزار غیرنظامی و پرسنل نظامی باعث تشدید تشتت ژئواکونومیک و ژئوپلیتیکی و خطرات مرتبط با آن مانند بحران آب و هوا و کووید-19 شده است. مجموعه این تغییرات ژئوپلتیکی همکاری در یک جهان متلاشی شده و چند تکه را بیش از پیش ضروری و اجتناب‌ناپذیر ساخته است./ عباس سروستانی
