پایگاه خبری توانا

موضوع پیوند کلیه با توجه به وضعیت سخت اقتصادی و افزایش قیمت‌های غیررسمیِ به بخش بزرگی از بازار سیاه پیوند کلیه در کشور تبدیل شده است. در واقع این تجارت سیاه از دست‌های ناپاک دلالان یاد می‌کند که تنها به‌فکر رسیدن سود کلان خود هستند.

به گزارش پایگاه خبری توانا، آمار مرگ و میر در بیماران کلیوی جهان روز به روز افزایش می‌یابد و امروزه این تعداد از یک میلیون نفر در سال‌ نیز گذشته است. بخشی از این افزایش آمار از نظام سلامت کشورهایی ناشی می‌شود که توانایی پاسخگویی به نیازهای درمانی بیماران دیالیزی را ندارند و بخشی دیگر از آن، بیمارانی هستند که در صف پیوند، جان می‌سپارند.

در کشور ما سالیانه نزدیک به ۶۰۰ عمل پیوند کلیه انجام می‌شود که زیر نظر انجمن حمایت از بیماران کلیوی صورت می‌گیرد. با این حال اما روی دیگر سکه پیوند کلیه، فقر و نداری است زیرا معمولاً افرادی که اقدام به اهدا (فروش) کلیه می‌کنند، تنها برای تأمین حداقل‌های زندگی خود دست به چنین اقدامی می‌زنند.در این میان دلالان و واسطه‌گران نیز آش را شور کرده و حتی برای فروش کلیه نرخ تعیین می‌کنند! این روزها زمزمه‌هایی از گوشه و کنار به گوش می‌رسد که نشان می‌دهد برخی از دلالان، متقاضیان اهدای کلیه را به سمت فروش کلیه در کشورهای همسایه از جمله عراق سوق می‌دهند تا از این طریق بتوانند مبالغ بالاتری را به دلار دریافت کنند.

بازار داغ فروش کلیه به دلار
برای نخستین بار مسأله فروش کلیه به عراقی‌ها توسط «حسین بیگلری رئیس انجمن حمایت از بیماران کلیوی کرمانشاه» مطرح شد. او گفته بود: «گاهی افرادی که برای اعلام آمادگی جهت اهدای کلیه به انجمن مراجعه می‌کنند در مواجهه با قیمت کلیه که از نظرشان کم است به ما می‌گویند ما می‌رویم عراق کلیه می‌فروشیم، تکرار این حرف سبب شده ما حدس می‌زنیم عراقی‌ها به ایران مراجعه می‌کنند و فردی ‌که می‌خواهد کلیه خود را بفروشد پیدا می‌کنند. چون در ایران پیوند اعضا به شهروندان خارجی ممنوع است، آنها فرد را به عراق دعوت می‌کنند، دلار هم به طرف می‌دهند و آنجا پیوند می‌زنند. بنابراین وقتی مردم اینها را به ما می‌گویند، قطعاً یک چیزهایی وجود دارد».
این موضوع با این که دور از ذهن به نظر نمی‌رسید اما فشار اذهان عمومی و واکنش‌ها به این مسأله سبب شد تا حسین بیگلری چند روز بعد آن را تکذیب کند. با این حال واقعیت ماجرا این است که فروش کلیه به خارجی‌ها قابل کتمان یا چشم‌پوشی نیست آن هم در شرایطی که وضعیت نابسامان اقتصادی افراد بیشتری را به سمت مسافرت به بغداد برای فروش کلیه سوق می‌دهد.
بنابر آنچه که گفته شد، دور از ذهن نیست که برخی افراد که کل دارایی‌شان کلیه‌هایشان است، برای تأمین نیازهای خود در پی فروش کلیه با قیمت بالاتر باشند و برای این کار حتی عازم دیگر کشورهایی که اعلام نیاز می‌کنند بشوند.

با همه اوصاف آنچه که گفته شد اما مسئولان همچنان بر این اعتقادند که فروش کلیه به اتباع عراقی شایعه‌ای بیش نیست. یک مقام مسئول در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موضوع فروش کلیه به اتباع خارجی را به طور کلی تکذیب می‌کند و می‌گوید: «همه این مسائل شایعه است و هیچ کدام از بحث‌های مطرح شده تا کنون دلیل و برهان نداشته است. در حال حاضر اهدای کلیه، افراد زنده هم در کشور انجام می‌شود و من تاکنون اصلاً چنین چیزی نشنیده‌ام و نمی‌دانم که از کجا آمده است».
دور زدن قانون برای تأمین مخارج اقتصادی
سال ۱۳۹۸ دستورالعمل اجرایی پیوند کلیه از اهداکنندگان زنده در بیمارستان‌های مجاز ابلاغ شد. در این قانون لیست انتظار اهداکنندگان زنده و گیرندگان کلیه راه‌اندازی شد و پیوند کلیه از فرد زنده هم کاملاً مشخص و نظام‌مند شده است.
با این حال همچنان طبق قانون فروش کلیه اتباع ایرانی به خارجی‌ها ممنوع است و هیچ بیمارستانی در سطح کشور چنین عملی را انجام نمی‌دهد. به همین دلیل هم متقاضیان فروش کلیه که به دنبال کسب مبلغ بیشتر هستند، قانون را دور زده و راهی عراق می‌شوند. در چنین شرایطی دولت هم نمی‌تواند از این امر جلوگیری کند.
بیگلری مدیر انجمن بیماران کلیوی کرمانشاه نیز در تکذیبیه خود مطرح کرده بود: «طبق قانون فروش کلیه اتباع ایرانی به خارجی‌ها ممنوع است و هیچ بیمارستانی در سطح کشور چنین عملی را انجام نمی‌دهد. بنابراین این مسأله در سطح کشور هم به‌نظر نمی‌رسد انجام گیرد، مگر اینکه شخصی بخواهد در خارج از کشور کلیه‌اش را بفروشد که در این زمینه دولت نمی‌تواند مانع از رفتن این شخص شود هرچند ممکن است، مشکلاتی برای این افراد هم در زمینه سلامتی پس از عمل ایجاد کند». البته با وجود ممنوعیت‌های قانونی، اهدا و فروش کلیه اتباع ایرانی به خارجی‌ها در کشور دیگر امکان‌پذیر است.
تفاوت قیمت کلیه از تهران تا بغداد
روال کار این‌گونه است که در هر استانی افرادی که داوطلب اهدای کلیه هستند، توسط انجمن‌های حمایت از بیماران کلیوی به وزارت بهداشت معرفی می‌شوند و فرد اهداشونده هم بعد از پیوند مبلغی به عنوان هدیه که نام آن ایثار است به فرد اهداکننده تقدیم می‌کند اما این تنها صورت ماجرا نیست، گاهی دیده می‌شود که میان فرد اهداکننده و بیمار مبلغی به صورت پنهانی توافق شده و میان آنها رد و بدل می‌شود.
هر چند که گفته می‌شود، نرخ‌گذاری کلیه در تهران و توسط دلال‌ها صورت می‌گیرد. این در حالی است که اگر یک فرد بخواهد کلیه‌اش را به یک تبعه کشور عراق اهدا کند مبلغ را به دلار دریافت خواهد کرد و این پیشنهاد توسط دلالان به برخی از متقاضیان فروش اعضای بدن نیز داده شده است.
از آگهی‌های کاغذی تا مجازی
نخستین عمل پیوند کلیه در ایران، در سال ۱۳۴۷ انجام شد. از آن زمان تاکنون بیش از ۴۰ هزار عمل کلیه در کشور انجام شده است. همچنین همانطور که پیش‌تر گفته شد، نقطه آغاز خرید و فروش کلیه در ایران به سال‌های اخیر باز می‌گردد؛ پس این تجارت عمر چندانی ندارد!

همانطور که پیشتر گفته شد با منع‌های قانونی و تصویب دستورالعمل‌ها در خصوص این موضوع باز هم دیده می‌شود که بسیاری از افراد تنها برای تأمین خرج و مخارج زندگی بر این عضو بدن خود، چوب حراج می‌زنند. در صورتی که بیمارانی هستند که در صف پیوند کلیه مؤسسات رسمی، انتظار مرگ را می‎‌کشند و حاضرند هرقیمتی برای آن بپردازند تا یک زندگی معمولی را دوباره تجربه کنند.

به هر روی خرید و فروش اعضای بدن، چنین عادی و بدون هیج ساز و کار و نظارت رسمی، نگران‌کننده به نظر می‌رسد. فضای مجازی یکی از راه‌های فروش کلیه است که خیلی‌ها از آن استفاده می‌کنند. علاوه برآن آگهی‌های روی در و دیوار و کانال‌های تلگرامی نیز از جمله راه‌هایی به شمار می‌روند که دلالان می‌توانند به واسطه آن فروشندگان کلیه را پیدا کنند. حتی بسیاری از دلالان حضور مستمری در بیمارستان‌ها دارند تا متقاضیان اعضای بدن به ویژه کلیه را پیدا کنند.

با وجود اینکه در سال ۱۳۹۸، رئیس پلیس فتا خرید و فروش اعضای بدن را در فضای مجازی ممنوع اعلام کرد اما صفحه‌های مجازی زیادی هستند که به فروش کلیه اختصاص دارند.
مشکلات اقتصادی و معیشتی برخی از افراد سبب شده تا شماری از آنها برای گذران زندگی حاضر شوند جان خود را به خطر بیندازند و کلیه خود را همچون پایان‌نامه و مدرک تحصیلی بفروشند. چون همانطور که می‌گویند، زندگی با یک کلیه چندان آسان نیست و عوارضی برای فرد اهداکننده یا فروشنده به دنبال دارد.
فروش کلیه به دلیل فقر و مشکلات مالی اتفاق می‌افتد، سودجویان و دلالان هم از این شرایط سواستفاده می‌کنند و از طرق مختلف متقاضیان فروش کلیه را پیدا کرده و آنها را دعوت به فروش کلیه در کشورهای همسایه از جمله عراق می‌کنند.

مونا، زنی که می‌خواست کلیه‌اش بفروشد

«مونا» ۳۹ ساله یکی از افرادی است که چندی پیش به دلیل مشکلات مالی، برای فروش کلیه اقدام کرده بود و دلالان به او پیشنهاد فروش کلیه در عراق به مبلغ ۳۵۰ میلیون تومان داده بودند. او به خبرنگار توانا می‌گوید: «من حدود سه ماه پیش به دلیل مشکلی که برایم پیش آمده بود به پیشنهاد یکی از آشنایانم اقدام به فروش کلیه کردم. البته مشکل من خیلی زود با دریافت وام و کمک دوستان حل شد اما آن زمان که برای فروش کلیه اقدام کردم، آگهی فروش من در یکی از صفحات ایستاگرامی ثبت شد. فردای آن روز شخصی با من تماس گرفت و گفت که خریدار کلیه سراغ دارد که خیلی بیشتر از مبلغ پیشنهادی حاضر به پرداخت است».
او در ادامه می‌دهد: «آن شخص به من گفت که ۳۵۰ میلیون تومان می‌تواند از طریق فروش کلیه به من پول بدهد و تنها شرط این است که من برای عمل پیوند به عراق بروم. حتی این موضوع را هم گفت که می‌تواند شرایطی ایجاد کند که کلیه‌ام را به شرط سالم بودن در قطر بفروشد اما برای این کار لازم است، حداقل شش ماه صبر کنم. تماس‌های این شخص که خودش را موسوی معرفی کرده بود هر روز ادامه داشت و حتی وقتی من از فروش کلیه هم منصرف شده بودم باز هم با من تماس می‌گرفت. زمانی که منصرف شده بودم یک خانم هم با من تماس گرفت و گفت پیشنهاد خوبی برای فروش کلیه‌ام دارد که من به او گفتم از این کار منصرف شده‌ام».

برخی از فروشندگان این عضو حیاتی در فضای مجازی براساس گروه خونی A و B و O منفی به طبقه‌بندی اطلاعات پرداخته‌اند تا کار برای فروشنده و خریدار آسان باشد! بازار سیاه کلیه همیشه در ایران وجود داشته و مورد انتقاد وزرای بهداشت بوده است.
رئیس انجمن حمایت از بیماران کلیوی سوم مرداد ۱۳۹۷در نامه‌ای به دادستان تهران، خواستار توقیف کانال‌های خرید و فروش کلیه در فضای مجازی شد اما با توجه به این مواضع همچنان شاهد این‌گونه تبلیغات هستیم زیرا شماری از افراد نیازمند پیوند این عضو بدن به دلیل خروج از چارچوب‌های قانونی و با وجود اطلاع‌رسانی انجمن حمایت از بیماران کلیوی، هم مال خود را باخته‌ و هم جان خود را نیز در معرض تهدید جدی قرار داده‌اند. انجمن حمایت از بیماران کلیوی، نهادی غیردولتی است که قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین انجمن تخصصی در این حوزه بوده و بیش از ۲۰۰ شعبه در ۳۱ استان کشور دارد.
بیماران کلیوی چشم انتظار اهداکنندگان
«۲۱۴۶ نفر در سامانه وزارت بهداشت ثبت شدند و در صف پیوند کلیه هستند.» این مطالب گفته‌های اعظم پناهی‌مهر عیسی‌لو، مدیرعامل انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی است که در بهمن‌ماه 1400 مطرح کرده بود.
بدون شک با رواج فروش کلیه به اتباع کشورهای همسایه متقاضیان فروش کلیه در داخل کشور کاهش خواهند یافت. این درحالی است که پیش از این نیز اهدای کلیه در داخل کشور با مشکلات زیادی همراه بود زیرا با بالا رفتن قیمت‌ها اگرچه متقاضیان فروش و اهدای کلیه افزایش یافته بود اما کمتر فردی از میان دریافت‌کنندگان کلیه توان پرداخت این مبالغ نجومی را داشت و انجمن‌ها نیز بیشتر از ۸۰ میلیون به فرد اهداکننده پرداخت نمی‌کردند.

 بنابراین اگر فرد اهداکننده درخواست مبلغ بیشتری را داشت، گیرنده‌ کلیه خودش باید این مبلغ اضافی را پرداخت می‌کرد.
حالا اگر فروش کلیه به اتباع غیرایرانی نیز در کشور رواج یابد می‌توان گفت کلیه در کشور نایاب خواهد شد و دریافت‌کنندگان کلیه باید مدت‌ها در صف انتظار بمانند. در چنین شرایطی مبالغ نیز افزایش خواهد یافت!

فروش کلیه به اتباع عراقی جای صحبت ندارد!
یک مقام مسئول مرکز مدیریت پیوند و درمان بیماری‌ها وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفته است: «البته مسأله اهدای زنده کلیه بر عهده انجمن حمایت از بیماران کلیوی است و ما تنها کار نظارت و تخصیص بیمارستان‌ها را انجام می‌دهیم. اما موضوع فروش کلیه به اتباع عراقی جای صحبت ندارد و پرداختن بیش از حد به این موضوع تنها حساسیت‌ها را افزایش می‌دهد».
او در ادامه بیان می‌کند: «در سال اخیر اهدای کلیه افزایش یافته است. طبق آمار در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ اهدای کلیه زنده ۶۵ درصد افزایش داشته و اهدای کلیه بیماران مرگ مغزی نیز ۳۳ درصد افزایش یافته است»./مریم همتی