کالابرگ الکترونیک یکی از طرح‌هایی محسوب می‌شود که قرار است در جهت گسترش عدالت اجتماعی گام بردارد؛ طرحی که مزیت‌ها و معایب آن از نظر کارشناسان اقتصادی دور نمانده است.
به گزارش پایگاه خبری توانا، پانزدهم اسفند 1401 خبری مبنی بر اجرای سراسری طرح کالابرگ الکترونیکی در کشور منتشر شد که به موجب آن امکان خرید اعتباری ۱۰ قلم کالای اساسی شامل ماست، شیر، پنیر، قند و شکر، ماکارونی، روغن مایع، برنج، مرغ و تخم مرغ تا سقف مبلغ یارانه خانوار یک ماه زودتر از تاریخ واریز نقدی فراهم می‌شود. البته این طرح با نظرات مختلف کارشناسان اقتصادی مواجهه بوده است و هر کدام به جنبه‌هایی از آن اشاره کرده‌اند. خبرنگار توانا در گزارشی به اعم دیدگاه‌های در خصوص مزایا و معایت این طرح پرداخته است.
مزیت‌های طرح کالابرگ الکترونیک
-در این طرح اعتبار کلیه خانوارهای یارانه‌بگیر شارژ شده و آنان می‌توانند یک ماه زودتر از دریافت یارانه نقدی، از این اعتبار جهت خرید ۱۰ قلم کالای اساسی مشمول طرح ملّی کالابرگ الکترونیک استفاده کنند.
-دومین مزیت این که در طول دوره مشخص قیمت‌ها برای فرد مصرف‌کننده ثابت می‌ماند.
-تأمین حداقل کالری استاندارد خانوار از دیگر مزایای آن است، با اجرای این طرح می‌توان از وصول آن اطمینان حاصل کرد چرا که با اجرای این طرح خانوارهای کمتر برخوردار در طول یک ماه مواد غذایی موردنیاز خود را به قیمت مصوب تهیه و استفاده خواهند کرد.
-به نظر می‌رسد اعطای کالابرگ در کنار یارانه نقدی برای حمایت از خانوارهای ضعیف به اصلاح اقتصادی کمک می‌کند. بنابراین اگر می‌خواهیم حمایتی از خانواده‌ها داشته باشیم بهتر است در کنار یارانه نقدی برای خانوارهای کم‌درآمد به اعطای کالابرگ هم اقدام کنیم.
-ارسلان قاسمی، عضو اتاق تعاون ایران معتقد است با حذف ارز ترجیحی بازار از حالت انحصار خارج می‌شود، رانت حذف می‌شود.
-تولیدکنندگان این اختیار را پیدا می‌کنند که نهاده‌های خودشان را تأمین کنند.
-پرداخت یارانه نقدی رشد نقدینگی در جامعه و تشدید کسری بودجه را به دنبال خواهد داشت که از این زاویه کالابرگ الکترونیکی نسبت به یارانه نقدی برتری نسبی دارد.
-یارانه ارزی که در سال 1397 توزیع شده است؛ یعنی اختصاص ارز ترجیحی به کالاهای اساسی وارداتی، نه تنها در شیوه اجرا دارای اشکال بوده و هدر رفت منابع را در پی داشته، بلکه در شناسایی و اصابت به گروه‌های هدف نیز دارای ایراد اساسی است.
-بررسی‌ها نشان می‌دهد اختصاص یارانه به شیوه کنونی، باعث می‌شود تا یارانه دهک های بالایی چندین برابر یارانه دهک‌های پایین درآمدی باشد به طوری که دهک دهم در حدود چهار برابر دهک اول یارانه دریافت می‌کند.
-مخالفان معتقدند پرداخت نقدی منجر به یک تعهد بلند برای دولت خواهد شد و از آنجایی که تصور درآمد دائمی برای خانوار ایجاد می‌کند، غیرقابل حذف خواهد بود. تجربه طرح پرداخت یارانه نقدی که در حال حاضر وجود دارد و استفاده از منابع بانک مرکزی برای تأمین آن و تورمزا بودن طرح، استدلال مخالفان در این زمینه را پُررنگ‌تر می‌کند.
-حسین محمودی اصل کارشناس مسائل اقتصادی بر این باور است که به علت طولانی شدن روند حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، در قیمت کالای اساسی تورم ایجاد شد، در این شرایط قدرت خرید مردم پایین آمد و تولیدکنندگان زیان دیدند، کالابرگ در این وضعیت باعث می‌شود که قیمت کالا در زمان رسیدن به دست مردم متعادل‌تر باشد و فروش شرکت‌ها نیز بهتر شود. طرح کالابرگ می‌تواند تا حدودی به فروش شرکت‌ها کمک کند.
تبعات منفی طرح کالا برگ الکترونیک
مشکلات زیرساختی: در حال حاضر فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفاه، افق کوروش، دیلی مارکت، جانبو و برخی فروشگاه‌های خُرد که مجهز به بارکدخوان شده‌اند، به این سامانه متصل هستند اما باید در نظر داشت بسیاری از روستاها و شهرهای کوچک ایران فاقد این فروشگاه‌ها هستند.
از طرف دیگر این روش صف‌های طولانی خرید کالاهای اساسی را به دنبال خواهد داشت همچنین ایجاد انحصار برای فروشگاه‌های بزرگ در مقابل دیگر مغازه‌ها موجب ایجاد مشکلات وسیع در اقتصاد خواهد شد.
نیما کرامت کارشناس بازار سرمایه براین باور است که با پرداخت یارانه به‌صورت نقدی، افراد باتوجه به میزان نیاز خود کالا خریداری می‌کنند که این روند در تخصیص کالابرگ چنین اختیاری را به افراد نخواهد داد.
برخی از کارشناسان اقتصادی معتقدند: با اجرایی شدن این طرح به تولید کشور ضربه وارد خواهد شد و وابستگی به واردات کالاهای اساسی و ازدست‌رفتن خودکفایی را به دنبال خواهد داشت.
بسیاری بر این باور هستند که سیستم کالابرگ فسادآفرین و ایجادکننده بازار سیاه خواهد بود. همچنین جدای از تشدید ورود دلالان به بازار کالاهای اساسی، از آنجا که امکان انتخاب و جایگزینی کالاها از مردم گرفته شده است، خود مردم نیز اقدام به خرید و فروش کالاها می‌کنند که آثار مخربی دارد.
اعطای ارز ترجیحی به واردات موجب کاهش تولید شد. در این باره محمدعلی خادم سهی، کارشناس اقتصادی گفته است: باتوجه به اختلاف چشمگیر ارز ترجیحی با ارز نیما بسیاری از تولیدکنندگان طی ۳ تا ۴ سال گذشته آسیب دیدند. به‌طوری‌که از چرخه تولید خارج یا ظرفیت تولید را کاهش دادند که با حذف تخصیص این نوع ارز و جاگزینی آن با ارز موجود در سامانه نیما امکان بازگشت این تولیدکننده‌ها به مرور فراهم خواهد شد.
یکی دیگر از معایب یارانه نقدی این است که در طرح یارانه نقدی الزام قانونی برای پرداخت این روش وجود ندارد اما کالابرگ الکترونیکی الزام قانونی برای اجرا دارد.
به گفته کامران ندری، عضو هیأت علمی پژوهشکده پولی و بانکی و دانشگاه امام صادق سیستم کوپنی یک نظام نظارتی خیلی قوی می‌خواهد که اگر نداشته باشید اصلاً به هدف اصابت نمی‌کند. اگر هم بخواهید این سیستم نظارتی خیلی قوی را ایجاد کنید، باید یک بوروکراسی عریض و طویل با هزینه‌های خیلی کلان ایجاد کنید. به جای اینکه این هزینه‌ها ایجاد شود، اگر به همه یکسان پرداخت کنیم به‌صرفه‌تر است.
هادی حق شناس، کارشناس اقتصادی و نماینده اسبق مجلس از جمله معایب این طرح را در این می‌بیند که اگر کوپن مجدداً رایج شود در کنار آن عارضه بزرگ‌تری به نام بازار سیاه ایجاد و قیمت‌های غیر واقعی شکل می‌گیرد و دهک‌های پردرآمد می‌توانند با هر قیمتی نیازهای خود را تأمین کنند و مجدداً دهک‌های پایین دچار مشکل خواهند شد و قاچاق افزایش می‌یابد.
وی در همین ارتباط گفته است: هرچند کالا با کوپن به مردم داده خواهد شد، اما قیمت واقعی در بازار سیاه یا دوم تعیین خواهد کرد و تورم نیز بر اساس این بازار خواهد بود، مانند ارز ۴۲۰۰ تومانی که پرداخت شد، اما مردم گوشت ۱۰۰ هزار تومانی خریداری کردند و تورم بر اساس گوشت ۱۰۰ هزار تومانی شکل گرفت.
وابستگی به واردات: کالابرگ ضمن اینکه تقاضای کاذب ایجاد می‌کند، امکان جایگزینی کالاهای جانشین و مکمل را دشوار می‌کند و در نتیجه مصرف برخی کالاهای اساسی به طور فزاینده‌ای رشد پیدا می‌کند. در نتیجه باید انتظار داشت که نیاز به واردات مستمر برخی کالاها ایجاد شود.
تبعات اجتماعی: هرچند اجرای سیاست کوپن در سال‌های پس از جنگ و در شرایطی که کشور با مشکلات متعددی از جمله ممنوعیت یا بالابودن ریسک واردات و کاهش سرمایه گذاری دست و پنجه نرم می‌کرد سیاست ضروری و عادلانه ای بود اما این نوستالژی شیرینی برای آن نسل نبوده و نیست و موجب سرخوردگی و تقویت گزاره عدم توسعه برای نسل جوان می‌شود./فرشته جهانی
