گردشگری قبل از هر چیزی یک مسئله اقتصادی است و امروزه، یکی از بزرگترین و پرمنفعت‌ترین صنایع در اقتصاد جهان به شمار می‌رود. یکی از انواع این نوع گردشگری، گردشگری مذهبی است که توسعه آن می‌تواند اشتغال، درآمد و رونق اقتصادی به ویژه در مناطق روستایی به همراه داشته باشد.
به گزارش پایگاه خبری توانا، جاذبه‌های گردشگری مذهبی (امامزاده‌ها، زیارتگاه‌ها) نقش مؤثری در بازسازی حیات شهرها داشته و دارد. اثرات اقتصادی این نوع گردشگری حوزه‌ای پربار برای تحقیقات در میان طیفی از دانشمندان علوم اقتصادی بوده است که غالباً بر نقش گردشگری در مقام یک نوش‌دارو برای حل تمام بیماری‌های اقتصادی و اجتماعی نواحی روستایی تاکید دارد.
امروزه بخش وسیعی از ادبیات گردشگری به نتایج اقتصادی و نقش مثبت آن در ایجاد اشتغال و فرصت‌های جدید متمرکز می‌شود اگرچه مشاغل مربوط به این صنعت خیلی پردرآمد نیستند اما منافع بسیاری را نصیب روستاییان می‌کند. این موضوع بهانه‌ای شد تا خبرنگار پایگاه خبری توانا به بررسی پتانسیل ایران در زمینه گردشگری مذهبی و آثار مثبت این نوع گردشگری بر مناطق روستایی بپردازد.
پتانسیل ایران در گردشگری مذهبی
ایران به لحاظ موقعیت فرهنگی-مذهبی خود از جایگاه خاصی در زمینه گردشگری مذهبی برخوردار بوده و پتانسیل بالایی جهت رشد و توسعه دارد. در حال حاضر 9 هزار و 487 زیارتگاه در سطح کشور وجود دارد که از این تعداد 7 هزار و 933 زیارتگاه، در نواحی روستایی قرار دارند و از این تعداد 4 هزار و 319 زیارتگاه در زمره آثار ثبت شده در فهرست میراث ملی قرار دارند.
تحقیقات نشان می‌دهد که با توجه به حجم بالای گردشگر در اماکن مذهبی و حجم درآمد حاصل از نذورات، روستاهای دارای بقاع متبرکه منسوب به امامزادگان نسبت به سایر روستاها از شرایط متفاوت و ویژه‌ای برخوردارند. بدین ترتیب توسعه گردشگری مذهبی در روستاهای دارای بقاع متبرکه می‌تواند در ایجاد اشتغال و افزایش درآمد تاثیر مثبتی داشته باشد.
در ایران، مجموعه‌های مذهبی ارزشمندی در داخل شهرها وجود دارند که بخش قابل توجهی از تحرک اجتماعی- اقتصادی مراکز شهری مزبور، نتیجه حضور و بازدید گردشگران از این بناهای تاریخی- مذهبی می‌باشند. شهر قم به عنوان دومین مرکز زیارتی کشور، پس از مشهد دارای توانمندی‌های گردشگری با کارکردهای مذهبی زیارتی ارزشمندی در سطح ملی و بین‌المللی است.
در واقع وجود مراکز مذهبی)امـامزاده‌ها، زیارتگاه‌ها، کلیساها) از چنان اعتباری برخوردار هستند که در بسیاری از موارد دلایل عمده تأسیس اولیه یا توسعه بعدی شهرها بـه شـمار می‌رونـد. از طرفی آن دسته از اماکن زیـارتی کـه در بافـت‌هـای تاریخی قرار دارند به مراتب از ارزش بیشتری برخوردارند. برای نمونه امام زاده جعفر در یزد در دل این بافت‌های تاریخی به عنوان یک جاذبه گردشگری مذهبی مهم در شهر یزد به شمار می‌رود که سالانه میزبان هزاران گردشگر هستند.
تحقیقات نشان می‌دهد یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش نرخ رشد گردشگران موقعیت قرار گیری امامزاده در دلی بافت تاریخی، همجـواری بـا مـوزه اسناد خطی، وجود کتابخانه بزرگ در کنـار امـامزاده، نزدیکی با هتـل‌هـای سـنتی درون بافـت تـاریخی و همجواری با چندین آثـار تـاریخی ماننـد آب انبـار، مساجد، خانه‌های تاریخی و…می‌باشد. این امامزاده به عنوان هسته کانونی جاذبه‌های مـذهبی درون ایـن بافت عمل کرده است و نقـش کلیدی در احیـاء و بازسازی بافت‌های تـاریخی و رونـق شهرنشـینی و پویایی و حیات بافت قدیم شـهر دارد.(1)
آثار مثبت گردشگری بر اقتصاد روستا
به طور کلی گسترش گردشگری به عنوان یک عامل اقتصادی عمده می‌تواند فعالیت‌های اقتصادی و مشاغل گوناگونی را در مناطق روستایی به وجود آورد که این فرصت‌های شغلی بیشتر خدماتی هستند. افزایش تولیدات صنایع دستی و فروش آن، گسترش خدمات هتلداری و حمل و نقل، ایجاد فروشگاه‌ها و… باعث به وجود آمدن شغل‌های جدید می‌شود که به تبع آن، بیکاری و نرخ مهاجرت از روستاها به شهرها کاهش و هجوم نیروی کار مازاد بخش کشاورزی و دامداری به بخش خدمات افزایش می‌یابد و چه بسا که روند مهاجرت با توجه به رونق این مناطق معکوس شود.
همچنین گسترش گردشگری باعث روی آوردن مردم به فعالیت‌های سازنده و رونق اقتصادی و کاهش فقر می‌شود که گسترش خدمات اجتماعی و رشد سرمایه‌گذاری را در مناطق در پی خواهد داشت.(2)
مطالعه بیشتر: تحلیل حسین راغفر؛ افزایش نرخ دلار چگونه بر زندگی مردم تاثیر می‌گذارد؟
چگونگی استفاده بهتر از پتانسیل‌های گردشگری مذهبی
بررسی‌ها نشان می‌دهد گردشگری در نواحی روستایی منجر به اثرات مثبت در زمینه اقتصادی مانند ایجاد فرصت‌های شغلی، فروش محصولات کشاورزی، افزایش درآمد و… شده است. در این زمینه ارتقا امکانات رفاهی و خدماتی در روستاهای مستعد می‌تواند ماندگاری گردشگر را افزایش داده و زنجیره‌ای از فعالیت‌های متنوع اقتصادی را ایجاد کنند و مانع رکود اقتصاد روستا شوند.
افزایش مراکز خدمات رستوران و مراکز پذیرایی و برگزاری آیین‌ها و مراسم‌ها مذهبی در حرم مهم‌ترین اثرگذاری و ارزش را دارا است. این امر مستلزم همکاری و هماهنگی دولت و مدیریت اجرایی و سایر دست‌اندرکاران و مشارکت جامعه محلی و غیردولتی می‌باشد چرا که هر توسعه‌ای نیازمند تعاملات همه جانبه و جامع‌نگر و مشارکت متقابل و سودمند برای مردم و مسئولان دارد.
از دیگر اقدامات لازم برای گسترش توسعه گردشگری می‌توان به فراهم کردن زیرساخت‌های رفاهی با توجه به افزایش گسترده گردشگران و ارائه تسهیلات خدماتی به گردشگران اشاره کرد.
همچنین از آنجایی که سیاست‌گذاری‌های فرهنگی و اقتصادی کشور در خصوص گردشگری مذهبی، تاکنون فاقد کارایی بوده است و ضروری است، نسبت به این مسئله و به کارگیری مشاوره‌های کارشناسانه، اقدامات لازم از طرف مسئولین امر، صورت پذیرد.
لازم است که آگاهی بخشی نسبت به اهمیت گردشگری مذهبی در ساختار آموزش عمومی کشور لحاظ شود.
علیرغم نوسانات موجود در اقتصاد کشور، به دلیل اعتقادات آئینی مردم، گردشگری مذهبی از کمیت خوبی برخوردار است، ضروری است که سیاست‌های فرهنگی و رسانه‌ای کارشناسانه‌ای اتخاذ شود تا شـاهد شـکوفایی کیفـی ایـن نـوع گردشگری در کشور باشیم.(3)
بنابراین با توجه به نقش مکان‌های مذهبی در جذب گردشگر و تاثیر آن بر رشد و توسعه، نیاز به توجه بیشتر از طریق برنامه ریزی به همراه مدیریت مناسب و هدفمند است. همچنین تقویت جاذبه‌های ثانویه به عنوان مکمل گردشگری مذهبی و تجهیز زیرساخت‌ها، افزایش تبلیغات و تقویت وسایل ارتباط جمعی در اغلب مطالعات مورد توجه بوده است.
منابع
[1] . برای اطلاع بیشتر بنگرید به تحلیلی بر نقش گردشگری مذهبی در توسعه شهری، میرنجف موسوی، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال پنجم، شماره 18، 1393، صص 77-94
[1] . برای اطلاع بیشتر در این خصوص بنگرید به واکاوی اثرات گردشگری مذهبی بر توسعه اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی مشهد، حمیده محمودی و همکاران، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال 5، شماره 20، 1394: صص 71-90
[1] . راهبردهای توسعه گردشگری مذهبی مطالعه موردی: حرم حضرت بی بی حکیمه (س)، جواد ده ده جانی، فصلنامه گردشگری شهری، دوره 6، شماره 4، 1398، ص 69
