بحران آب در کشور ما ایران، نزدیک دو دهه است که تبدیل به مسئله‌ای مهم برای مردم و سیاست‌مداران کشور شده است و در چند سال اخیر یکی از موضوعاتی است که همیشه در رسانه‌ها مطرح شده است. ایران به دلیل قرارگرفتن در کمربند خشک و نیمه‌خشک، منابع آبی کم و نزولات جوّی کمی دارد. این مسئله کمی آب با توجه به رشد جمعیت و توسعه کشاورزی، شرب و صنعت باید با مدیریت منابع آب و با استفاده روش‌های متنوع جبران شود.
به گزارش توانانیوز، نهادهای مختلفی در مدیریت منابع آب دخیل هستند که به صورت کلی به نهادهای سیاست‌گذار و اجرایی تقسیم می‌شوند. نهادهای سیاست‌گذار در زمینه منابع آب در کشور ما هنوز نتوانسته‌اند به سیاست‌های منسجم و مشخص در زمینه درک بحران آب و چاره‌جویی اصولی بحران دست یابند. در بخش نهادهای اجرایی نیز هر نهاد مرتبط با آب در کشور بدون توجه به بحران آب و تبعات اجرای سیاست‌های بخشی بر منابع آب، سعی در تأمین آب بیشتر در راستای اهداف سازمانی دارد. نبود سیاست‌های منسجم و کارشناسی برای مواجهه با بحران آب و اجرای سیاست‌های بخشی بدون توجه کافی به کمبود منابع آب باعث شده که سیاست‌های توسعه‌ای کشور بر منابع آب فشار زیادی وارد کرده و چالش‌های بحران آب هر روز بیشتر شوند.
سازمان‌هایی مثل وزارت نیرو متولی تأمین آب در کشور هستند و نسبت به چگونگی مصرف و کاهش مصرف آب حساسیت‌های اقتصادی دارند. وزارت جهاد کشاورزی برای توسعه کشاورزی و نیز سیاست خودکفایی در مواد غذایی نیازمند آب بیشتر و ارزان‌تر است. شورای عالی آب، مسئولیت هماهنگی نهادهای دخیل در امر آب را دارد، ولی بیشتر به حل تعارضات نهادهای ذی‌ربط آب می‌پردازد و سیاست‌گذاری مناسب برای حل بحران آب ندارد. سازمان محیط زیست نیز دارای دغدغه‌های زیست‌محیطی ناشی از کمبود و مصرف حقابه محیط زیست توسط عامل انسانی است. بنابراین چهار کنشگر اصلی بحران منابع زیرزمینی آب در ایران عبارت‌اند از:
شورای عالی آب، وزارت نیرو، وزارت کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست.
سیاست های نهادهای دخیل در مدیریت منابع آب کشور
این چهار نهاد بر اساس سیاست های کلی برنامه های سوم، چهارم، پنجم و ششم توسعه طی سالها اقدام به سیاست گذاری و اجرای سیاست مدیریت منابع آب می کنند که در ادامه به این برنامه ها و سپس به سیاست ها و اقدامات نهادها می پردازیم:
سياست هاي كلي برنامه های سوم، چهارم، پنجم و ششم توسعه (به طور مستقيم مرتبط با بخش آب)
برنامه سوم: بند «19»ـ آمایش سرزمين مبتنی بر اصل حفاظت محيط زیست و احيای منابع طبيعی. و
بند «37»ـ ایجاد سازوکار مناسب برای رشد بهره وری عوامل توليد انرژی، سرمایه، نيروی کار، آب و خاک.
برنامه چهارم: بند «40» توجه به ارزش اقتصادی، امنيتی، سياسی و زیست محيطی آب در استحصال، عرضه، نگهداری و مصرف آن و مهار آب هایی که از کشور خارج میشود و اولویت استفاده از منابع آبهای مشترک.
برنامه پنجم: بند «26» توجه به ارزش اقتصادی، امنيتی، سياسی و زیست محيطی آب با تسریع در استحصال، عرضه، نگهداری و مصرف آن و مهار آبهایی که از کشور خارج می شود با اولویت استفاده از منابع آبهای مشترک.
برنامه ششم: بند «28»ـ اولویت دادن به حوزه های راهبردی صنعتی از قبيل صنایع نفت، گاز، پتروشيمی، حمل ونقل، مواد پيشرفته، ساختمان، فناوری اطلاعات و ارتباطات، هوافضا، دریا، آب و کشاورزی و افزایش ضریب نفوذ فناوری های پيشرفته در آنها.
سیاست های شورای عالی آب در مورد آب:
توزیع بودجه در زمینه بهره برداری از منابع آب؛
حمایت از طرح های سازه ای و انتقال آب؛
تلاش برای حل مشکلات ناشی از بحران آب
مشکلات سیاست گذاری های شورای عالی آب:
مسئولیت هماهنگی و سیاست گذاری برای حل بحران آب و نه حل مشکلات ناشی از بحران آب
عدم توجه به لزوم تغییر دیدگاه نسبت به توسعه به سمت توسعه پایدار؛
سیاست های سازمان محیط زیست در مورد آب
وظایف مشورتی و نظارتی در مورد منابع آب؛
ارزیابی ظرفیت قابل تحمل منابع آب جهت بهره برداری؛
کنترل و نظارت بر چگونگی بهره برداری از منابع آب؛
مشکلات سیاست گذاری های سازمان محیط زیست
نداشتن قدرت کافی برای اجرای وظایف خود
عدم اطاعت نهادهای دیگر از محدودیت ها و الزامات تعیین شده این سازمان
سیاست های وزارت نیرو در مورد آب
وظیفه مدیریت پایدار منابع آب و عرضه آب کافی به مصرف کنندگان
ایجاد سازه های عمرانی جهت ذخیره و انتقال آب
مشکلات سیاست گذاری های وزارت نیرو
تفکر سازه ای در مورد مدیریت آب
تلاش برای تأمین آب جهت توسعه به هر قیمت
عدم توجه به محدودیت منابع آب در ایجاد طرح های سازه ای و انتقال آب بین حوضه ای
عدم توجه به بازچرخانی آب و استفاده از تکنولوژی در مصرف و بازچرخانی آب
سیاست های وزارت جهاد کشاورزی در مورد آب
توسعه کشاورزی در تمام مناطق حتی مناطق کم آب
کشت محصولات گوناگون در اقلیم های مختلف
مشکلات سیاست گذاری های وزارت جهاد کشاورزی
کشت محصولات نامناسب برای اقلیم ایران
عدم توجه به بازدهی مصرف آب
توسعه کشاورزی بدون توجه به محدودیت منابع آب
فقر سیاست گذاری مرتبط با مدیریت مصرف آب در کشاورزی
تحلیل سیاست های چهار نهاد
عدم درک بحران پیش آمده آب
محوریت توسعه در سیاست های مربوط به منابع آب و نه توسعه پایدار
اقتدار ناکافی شورای عالی آب برای ایجاد الزام اجرای سیاست های هماهنگ در مورد آب
بخشی نگری مفرط نهادها برای استفاده از آب جهت اجرای مأموریت های سازمانی
عدم اولویت محیط زیست در طرح های توسعه ای نهادها
دولت در قبال این موضوع مهم‌ترین نقش را در ایران دارد که باید سیاست‌گذاری مناسبی در جهت مدیریت آب انجام دهد. مدیریت منابع آب در کشور ما و استفاده‌کنندگان آن شامل نهادها و سازمان‌های دولتی و بخش‌هایی از جامعه مثل کشاورزان و صنایع آب‌بر است که هرکدام از آنها بنا به دلایلی در موضوع آب و نحوه مدیریت آن حساس یا تصمیم‌گیر هستند.
در این مسیر نهادهای مختلف تصمیم گیری و اجرایی باید بحران آب و واقعیت تغییرات اقلیمی را درک کرده و سیاست گذاری های کلان کشور به طور شفاف، جامع و البته عملیاتی بحران آب را مدنظر قرار دهند؛ نهادهای اجرایی در جهت کاهش مصرف و بهره وری مصرف آب همراه با انجام مأموریت های ذاتی خود طبق سیاست های کلان کشور هدایت شوند؛ سازمان محیط زیست جایگاه واقعی خود را در نظارت بر تبعات زیست محیطی اقدامات نهادهای اجرایی در زمینه منابع آب به دست آورد؛ سیاست های کشاورزی به سمت کاهش مصرف آب و وزارت نیرو به سمت مدیریت تقاضای آب و نه مدیریت عرضه هدایت شود.
نویسنده : دکتر النازبیات
محفف و مدرس حوزه احتماعی و محیط زیست
