منابع طبیعی هر جامعه، ثروت آن جامعه است به همين جهت جنگل و مرتع به عنوان یکی از منابع ثروت ملی در کشور ما از اهمیت ويژه اي برخوردار است که در سایه مدیریت صحیح و برنامه ریزی و مشارکت های مردمی می توان تحول شگرف و بنیادیني براي توسعه در این بخش ايجاد كرد.
به گزارش توانانیوز، نقش جنگلها و مراتع در كشور شامل تولید علوفه و گوشت، حفظ آب و خاک، گیاهان دارویی و محصولات فرعی، حفاظت از محیط زیست و تنوع بیولوژیکی، جلوگیری از فرسایش خاک، مبارزه با آلودگی هوا، تعدیل دما، کاهش سروصدای محیط، تعدیل و تلطیف آب و هوا، ایجاد فضای سبز و چشم اندازها و مناظر طبیعی، ، افزایش منابع آب زیرزمینی و به دنبال آن چشمه سارها و رودخانه ها، پارک های طبیعی جنگلي و به طور کلی محیط مناسب و دلپذیر طبیعی و در نهايت جذب گردشگر و توسعه آن می باشد.
از اين رو حفظ و سلامت و رشد و توسعه دامنه جنگلها و مراتع از وظايف اسلامي و اجتماعي مسلمانان محسوب شده و بايد بدانيم که تبيين مباني اسلامي آن براي مردم و مسؤولان مربوط نقش اساسي را در انجام اين وظيفه بر عهده خواهد داشت، لذا لازم است که انديشمندان، مسؤولان جامعه و دست اندرکاران مسائل زيست محيطي از تأثير شگرفي که اقدامات فرهنگي و ديني در حفاظت از عرصه هاي زيست محيطي دارند غفلت نکنند و سهم روشنگري ديني را در اين عرصه دست کم نگيرند.
قرآن کريم از درختان و گياهان با عنوان «متاع» (عبس، آيه 2ـ3) زندگي انسان ياد مي کند و گاه آنها را «معيشت» (حجر، آيه 20) يعني وسيله برآوردن نيازمنديهاي بشر مي شمارد و بر ايشان کرامت و شأن ويژه اي قائل است (لقمان، آيه 10) خداي متعال در سوره «عبس» مي فرمايد:
«آدمي بايد به غذاي خويش بنگرد. ما باران را از آسمان فرو فرستاديم، آنگاه سينه زمين را شکافتيم و در آن دانه ها رويانديم و انگور و سبزي و درخت زيتون و خرما و بوستانهاي بزرگ با درختان سبز و ميوه و مرتع، براي بهره گيري شما و چهارپايانتان.»
همچنين حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السّلام گياهان را عامل حيات زمين و زينت و آرايش مي داند:
«و چنين است که چون ابر زمين را زير پستان بر بارانش مي گيرد و بار گراني را که آبستن آن است فرو مي بارد اراده خداوندي را سبب مي شود تا زمين خشک گياه و از کوههاي عريان انواع سبزه ها بروياند اينک اين زمين است که با آرايش گل و گياه خود به نشاط آمده با پوشاک نرم و فاخري که از شکوفه ها بر تن نموده به خود مي بالد و به انواع زيورها که از فروغ خرّمي گل و گياهان آرايه خود ساخته، فخر مي فروشد.»
کاهش قطع درختان و تخريب جنگلها
جلوه جمال الهي، آيت هستي و موهبت گران سنگي است که خداوند متعال از سر لطف در اختيار آدميان نهاده و در بيش از صدها آيه و حديث به نحوي به مواهب طبيعي و ضرورت حفاظت از آنها اشاره شده است و اين در حالي است که در بسياري از موارد شيوه هاي عملي بهره گيري از اين مواهب در راستاي حفظ و حراست از آنها نمي باشد که هدر رفتن آب (به عنوان مايه حيات) و خاک (به عنوان بستر زندگي) و تخريب پوشش گياهي و جنگلها، نمونه هاي بارزي از آن است.
امروزه بي شک قطع بي رويه درختان و بهره وري غير صحيح از آن از مصاديق اسراف است که قرآن کريم آن را نهي مي کند.
پيامبر اکرم صلّي الله عليه و آله و امامان معصوم مسلمانان را از نابودي درختان حتي در شرايط جنگ بر حذر داشته و همواره مسلمانان را به حفظ، رشد و تکثير آنها تشويق کرده اند، حضرت علي عليه السّلام در اين باره مي فرمايند:
«پرهيز از قطع درختان سرسبز بر طول عمر انسان مي افزايد».
در کنار انگيزه هاي اقتصادي، يکي از عوامل قطع درختان و تخريب عرصه هاي زيست محيطي کشور ناآگاهي از پيامدهاي زيستي، اقتصادي، اجتماعي اين قبيل اقدامات است، به طوري که امام علي عليه السّلام در خصوص نقش عامل ناآگاهي و جهالت در ايجاد ضرر و زيان و نقش علم و معرفت در سازندگي و بهبود بهره وري مي فرمايند:
اَلْعِلْمُ رَأْسُ الْخَيْرِ کُلُّهُ وَ الْجَهْلُ رَأْسُ الشَّرِّ کُلُّهُ… «شرور در جهل ها و ناآگاهيها و خوبيها در علم و معرفت ريشه دارد.»
بنابراين مي توان گفت که امروز نقش اطلاع رساني، افزايش سطح آگاهيهاي عمومي، ترويج شيوه هاي حفاظت از عرصه هاي زيست محيطي، بخصوص براي حاشيه نشينان جنگل و ساکنان مناطق روستايي و محدوده هاي منابع طبيعي و همچنين ساکنان شهرها، نقش بسيار مؤثري مي تواند در تقليل تخريب جنگلها و مراتع مناطق مختلف کشور داشته باشد.
فضيلت و فوايد درختکاري
با توجه به جايگاه و اهميّت حفاظت از جنگل و مرتع و نيز احاديث زيادي که در نکوهش قطع درخت و هرز و هدر رفت منابع طبيعي ـ به عنوان نعمتهاي خداوند متعال ـ ارائه شده مي توان به فضيلت و جايگاه مهم امر درختکاري و حفاظت از طبيعت در ايجاد محيط زندگي سالم و مناسب ـ در کنار ساير فوايد مترتب بر آن ـ پي برد. در حديثي از پيامبر اکرم صلّي الله عليه و آله آمده که فرمودند: «هر مسلماني که درختي بکارد يا کشاورزي کند در برابر هر مقدار از آن که انسان، پرنده و يا حيواني بخورد خداوند پاداشي مثل پاداش صدقه به وي خواهد داد.»
در روايت ديگري از پيامبر اسلام صلّي الله عليه و آله چنين نقل شده: «هرکس درختي بکارد و از آن محافظت کند تا ثمر دهد خداوند به اندازه ثمره آن به وي پاداش خواهد داد».
مطابق برخي روايات، پيامبر خدا و امير مؤمنان علي عليه السّلام با هم درخت مي کاشتند. امام صادق عليه السّلام در اين باره مي فرمايد: «امير مؤمنان علي عليه السّلام با بيل زمين را آماده مي ساخت و پيامبر صلّي الله عليه و آله هسته خرما را مرطوب مي کرد و مي کاشت.
امام باقر عليه السّلام فرمود: مردي علي عليه السّلام را ملاقات کرد و آن حضرت کيسه اي پر از هسته خرما به همراه داشت: عرض کرد: «اي امير مؤمنان در اين کيسه چيست؟» حضرت پاسخ داد: «يک صد هزار درخت خرما، ان شاءالله. آن مرد گفت: حضرت همه را کاشت و همه آنها به عمل آمد.»
همچنين سفارش به خواندن قرآن و دعا به هنگام کاشتن درخت جنبه قداست و معنوي بودن درختکاري را مي رساند که زمينه را فراهم مي سازد که انسان بتواند با آميختن جنبه عبادي به اين عمل ضمن نزديکي به خداوند متعال، نکوهيده بودن قطع درخت را هميشه به خاطر داشته باشد.
نویسنده :دکتر الناز بیات
محقق و مدرس حوزه اجتماعی
